مفتاح نیوز/ منیره فهامی: آب یکی از منابع اساسی کشورها است که از رشد اقتصادی حمایت کرده و باعث حفظ زندگی روزمره و محیط زیست میشود؛ ولی زندگی ماشینی امروز و رشد جمعیت باعث افزایش مصرف آب شده و جهان را با بحران کم‌آبی روبرو کرده‌است. محدودیت منابع آب شیرین در بسیاری از کشورها به صورت یک معضل جدی درآمده است؛ به طوری که این محدودیت توانسته رشد این کشورها را تحت الشعاع خود قرار دهد.
کشور و شهر ما اصفهان نیز از پیامدهای این بحران بی‌نصیب نمانده‌است. نرخ سالیانه 8تا15 سانتی‌متری فرونشست در اصفهان که از موارد بیشترین نرخ فرونشست در جهان بوده؛ مشتی نمونه خروار از این پیامدهای ناگوار است؛ با این وجود هنوز سرانه مصرف در کشور ایران در کلیه بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی بالاتر از استانداردهای جهانی است. خشکسالی‌های پیاپی، محدودیت‌های منابع‌آبی و افزایش روزافزون جمعیت از یک سو و مصرف نادرست آب از سوی دیگر، نیاز به فرهنگ‌سازی رفتار در مدیریت مصرف آب شرب در کشورمان را به یک امر ضروری تبدیل کرده‌است.
*تغییر رفتار بدون تغییر فرهنگ امکان پذیر نیست
هر چند بی‌توجهی بعضی از افراد به بحران آب را نباید نادیده گرفت، اما مصرف بی‌رویه آب می‌تواند ریشه در فرهنگ داشته باشد. فرهنگ، عامل تعیین‌کننده رفتارهای افراد یک جامعه است و رفتارهای محیط زیستی نیز از این امر مستثنی نیستند. امروزه مسائل محیط زیستی عمیقا دارای مفهوم اجتماعی هستند و در کل ریشه فرهنگی دارند. جامعه‌شناسان براین باورند که رفتارهای مردم نسبت به صرفه‌جویی در مصرف آب شرب، با نگرش و میزان آگاهی آنان در این خصوص رابطه مستقیم دارد. از این رو برای موفقیت‌آمیز بودن مدیریت مصرف آب لازم است تا آگاهی و نگرش‌های مردم اصلاح شده و ارتقا یابد. اصلاح رفتار مصرف آب خانگی و مدیریت آن موجب کاهش فشار بر عرضه آب میشود؛ اما تغییر رفتارها بدون تغییر فرهنگ امکان پذیر نیست؛ چراکه تمام رفتارهای اجتماعی انسان در درون فرهنگ شکل می‌گیرد و به‌طور کامل به فرهنگ و الگوی فرهنگی جامعه وابسته است.
*کودکان، بهترین جامعه‌هدف برای فرهنگ‌سازی رفتارند
همان‌طور که گفته شد برای اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ‌سازی پایدار هستیم. برای ایجاد جامعه‌ای که در آن، ضرورت پایبندی به الگوهای مصرف بهینه آب، درک شود؛ نیازمند آموزش‌های زیرساختی و کلان هستیم. آموزش و پرورش می‌تواند نقش زیادی در این راستا ایفا کند؛ زیرا مخاطبان اصلی این آموزش‌ها در جوامع پیشرفته کودکان هستند و آنها بهترین جامعه‌هدف برای فرهنگ‌سازی رفتارند. کودکان به عنوان سرمایه‌های انسانی اگر با رفتار مصرف بهینه آب آشنا شوند در درازمدت رفتار جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ چون کودکان می‌توانند خانواده‌ها را نیز با راه‌های مصرف بهینه آب و محدودیت منابع‌آبی و در نهایت الگوی رفتاری مناسب برای استفاده از آب آشنا سازند. سنین پیش‌دبستانی و ابتدایی از بهترین سنین برای آموزش و تغییر رفتار و اصلاح عادت است. الگوهای رفتاری کودکان در این سنین قابل تغییرند و امکان ارائه برنامه‌های آموزشی سازمان داده‌شده، هدف‌مند و خاص برای آنها امکان‌پذیر است. اگر بسته‌های آموزشی در این زمینه تهیه شده و به‌عنوان یک واحد درسی در دروس کودکان ابتدایی به طور مستمر قرارگیرد؛ به‌طور قطع تأثیر به‌سزایی در فرهنگ‌سازی رفتار کودکان در مدیریت مصرف آب شرب خواهدداشت؛ همچنین استفاده از فن‌آوری‌های روز و ارائه مطالب به صورت الکترونیکی، فیلم، نمایش و پویا‌نمایی می‌تواند با ایجاد جذابیت و ارتباط بصری باعث تأثیرگذاری بیشتر برای ایجاد فرهنگ پایدار مدیریت مصرف آب و تغییر رفتار در آنان شود. همچنین قراردادن اشعاری با مضامینی مانند: مدیرت مصرف‌آب، اهمیت آب، رفتار صحیح، مراقبت و دوستی با آب، نگرانی از اتمام و گردش آب در طبیعت و غیره در کتاب‌های آموزشی این دو مقطع و تکرار آنها و الزام به حفظ کردن آنها به همراه استفاده از طرح‌های تشویقی برای اجرای محتوای این اشعار می‌تواند تأثیر مثبتی در رسیدن به هدف مذکور باشد.
*سیاست‌های مستمر حمایتی و تشویقی در تغییر رفتار مصرف اثرگذار است.
پس از آموزش و پرورش و اجرای طرح‌های پیشنهادی برای دانش‌آموزان، دولت و ارگان‌های وابسته به‌آن مانند: شهرداری‌ها، نهادهایی که متولیان فرهنگ هستند، وزارت‌‌خانه‌ها، مجموعه‌های فرهنگی وابسته وغیره می‌توانند در راستای فرهنگ‌سازی رفتار در مدیریت مصرف آب شرب تأثیر گذار باشند.
به طور مثال،با توجه به هدر رفت 70درصدی منابع آب در بخش کشاورزی، دولت باید به‌طور دقیق مصرف آب در زمینه‌های کشاورزی، صنایع و...را مشخص کند. دولت می‌تواند در بخش کشاورزی برنامه‌ای برای افزایش کارایی مصرف آب به تفکیک محصول، منطقه، مزرعه و میزان سرمایه مورد نیاز تدوین کند تا کشاورزان بتوانند برای تغییر و مدیریت مصرف، سرمایه و اعتبارشان را تأمین کنند. دولت برای مدیریت مصرف آب در کشاورزی می‌تواند از دو روش تنبیهی و بازدارنده و یا تشویقی استفاده کرده که روش‌های بازدارنده مانند: بالابردن هزینه، در دراز مدت به علت عادی‌سازی برای مصرف‌کنندگان اثر خود را از دست خواهد داد؛ اما روش‌ها و سیاست‌های مستمر حمایتی و تشویقی در تغییر رفتار و تغییر مصرف بسیار تأثیرگذار است.
همچنین ارگان‌های دولتی و فرهنگی سطح شهر از جمله؛ کمیته فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان می‌توانند با تهیه عبارات کلیدی و در مقابل دید قرار دادن آنها و البته با رعایت شرط‌هایی مانند: خلاقیت و جاذبه در آنها، جلوگیری از تکرار و تبدیل شدن آنها به کلیشه، از ظرفیت‌های موجود در سطح شهر استفاده‌کنند. همچنین با استفاده از تصاویر مفهومی در سطح شهر و تکرار این تصاویر جذاب در مخاطب نسبت به این موضوع انگاره‌سازی کرده و فرهنگ رفتاری درست در مدیریت مصرف آب، به‌ویژه آب شرب را در مخاطب به یک باور تبدیل کنند. اگر فرهنگ‌سازی به این صورت انجام پذیرد. تبدیل به انگاره و باور شده و در این صورت فرهنگ‌سازی پایدار در آنها شکل خواهدگرفت.
*انگاره‌سازی رفتار، فرهنگ‌سازی پایدار به همراه دارد
در ادامه بحث انگاره‌سازی که در قسمت قبل مطرح شد، باید گفت؛ انگاره‌سازی اساسی‌ترین کار رسانه‌ها است؛ درنتیجه رسانه‌ها می‌توانند برای فرهنگ‌سازی رفتار در مدیریت مصرف آب شرب گام مهمی بردارند. امروزه با رشد فضای‌مجازی وتأثیرگذاری آن در این راستا می‌توان به راحتی از ظرفیت رسانه‌های دیجیتال و فضای‌مجازی برای فرهنگ‌سازی رفتار در خصوص آب استفاده‌کرد. همچنین روزنامه‌ها با انعکاس هر روزه معضلات کم‌آبی و بحران‌آب در این راستا به طور قطع تأثیرگذار خواهند بود. سیمای اصفهان نیز با ظرفیت تصویری خود می‌تواند با ساخت فیلم‌های تلویزیونی، سینمایی و مستند در انگاره‌سازی فرهنگ رفتار صحیح در مدیریت مصرف آب شرب اثرگذار باشد. ناگفته نماند؛ که تا کنون برنامه‌های زیادی در رسانه‌ها ساخته شده؛ ولی به علت عدم استمرار و یا شاید عدم جاذبه‌های مطلوب نتوانسته تأثیر به‌سزایی داشته باشد.
*فرهنگ‌سازی پایدار، نیازمند مشارکت همه سازمان‌هاست
در پایان باید گفت؛ نهادینه سازی و فرهنگ‌سازی اصلاح الگوی مصرف در کشور ایران امری حیاتی و ضروری به حساب می‌آید؛ تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار و در نهایت به یک فرهنگ در تمامی عرصه‌های مصرف تبدیل شود.
تا کنون آموزش‌ها و فعالیت‌های اجتماعی به صورت پراکنده بوده است؛ اما پیشنهاد میشود برای اثرگذاری بیشتر و با توجه به ظرفیت‌های شهری و آموزشی اصفهان باید در یک طرح منسجم، یک پارچه و مستمر برنامه‌ریزی‌هایی کلان و وسیع با به‌کارگیری همه سازمان‌های ذکر شده صورت پذیرد؛ تا به‌زودی شاهد آن باشیم که برای هر شهروند، در هر موقعیت سنی، اجتماعی و شغلی که قرار دارد؛ آموزشی خاص خود وجود داشته باشد؛ تا با استمرار این آموزش‌ها شاهد فرهنگ‌سازی رفتار در مدیریت مصرب آب‌شرب و حفظ و حراست از تمامی منابع آبی باشیم.
