قیمت متانول صادراتی ایران بر اساس قیمت های گزارش شده توسط نشریات ICIS و Platts تعیین می شود. با توجه به اینکه متانول ایران اهمیت زیادی در بازار متانول جهان دارد،  اما ایران هیچ نقشی در قیمت گذاری این محصول ندارد. آنچه در این مطالعه مورد تأکید است، نقش آژانس های قیمت گذاری و گزارش قیمت در بازار این محصول در جهان است که البته قبل از بررسی آن، نیاز به بررسی عوامل مؤثر بر قیمت متانول نیز می باشد. سپس گام های اساسی برای حضور ایران در عرصه قیمت گذاری متانول مورد بررسی قرار می گیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

متانول که با نام های متیل الکل، الکل متیلیک و الکل چوب نیز شناخته می شود، ماده ای بی رنگ با بوی خاص بوده و یکی از سه محصول بسیار مهم صنایع شیمیایی در دنیا به شمار می رود. تنوع مشتقات متانول و استفاده آن در صنایع مختلف، این محصول را به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح ساخته است. از همین رو، نوسان قیمت آن بر بسیاری از صنایع تولیدی اثر می گذارد. ایران جایگاه خوبی از نظر تولید و صادرات متانول در جهان دارد؛ بنابراین تغییرات قیمت متانول می تواند علاوه بر اثرگذاری بر حاشیه سود پتروشیمی ها، از نظر درآمدهای ارزی نیز برای ایران مهم باشد.

قیمت متانول و عوامل موثر بر آن

قیمت متانول در طول زمان با نوسانات زیادی مواجه شده است بصورتی که پایین ترین قیمت متانول در سال های ۲۰۰۹ ، ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ و بالاترین قیمت نیز در سالهای ۲۰۰۸ ، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۸ رخ داده است. پیش بینی ها نشان می دهد که تا سال ۲۰۲۹ و با توجه به پیش بینی افزایش قیمت نفت و افزایش تقاضا برای متانول، قیمت متانول نیز افزایش یافته و به ۴۳۴ دلار به ازای هر تن برسد. هرچند این پیش بینی ها با انحرافاتی مواجه هستند که بعضاً بیش از ۱۰ درصد بوده اند.

دقت پیش بینی تقاضای متانول توسط  IHS، قیمت نفت، رشد اقتصادی، قوانین و مقررات، فناوری های MTO/MTP و ذخیره سازی متانول در چین از جمله عوامل موثر بر قیمت متانول هستند. از طرفی، هزینه تولید، تعدیل در پیش بینی ظرفیت تولید، مازاد ظرفیت عرضه و قیمت متانول، در نظر نگرفتن بعضی از پروژه های متانولی ایران و پیش بینی قیمت متانول، توقف تولیدهای واحدهای متانولی و عوامل غیربنیادین موجب تاثیر در تقاضای متانول شده اند.

تحلیل ساز و کار اعلام قیمت متانول توسط مجلات قیمتگذاری

سه مجله ICIS ، Platts  و Argus مهمترین مجلات گزارش دهی قیمت متانول در ایران به شمار می روند. دو مجلهICIS  و  Platts، ایران را به دلایلی مانند تحریم، متفاوت با سایر کشورها در نظر می گیرند.

• ICIS

گزارش های هفتگی متانول ICIS یکی از شاخص های تعیین قیمت صادراتی ایران بوده است. ارزیابی های قیمت ICIS بر اساس پیشنهادهای خرید و فروش نقدی، چانه زنی قیمت های قراردادی، قیمت سایر کالاهای مرتبط و همچنین قیمت حمل و نقل می باشد. این مؤسسه برای نرمال کردن داده های مورد استفاده از مدل انحصاری خود استفاده می کند. ICIS همواره به دنبال انعکاس قیمت معاملاتی و یا قیمت قابل معامله کالاها بوده است و از این رو در تحلیل گزارش های خود، قیمت معامله شده را نسبت به قیمت پیشنهادی عرضه کننده و قیمت پیشنهادی تقاضاکننده مقدم می داند.

• Platts

این مجله در دو گزارش Asian Petrochemical Scan و Europe & Americas Petrochemical Scan به ارائه قیمت متانول در مناطق مختلف می پردازد. بر اساس متدولوژی Platts ، این مؤسسه برای گزارش قیمت خود از روش MOC استفاده می کند. در این روش قیمت یک محصول در یک زمان خاص مدنظر قرار می گیرد که معمولاً این زمان پایان روز کاری در بازار آن محصول است. Platts چهار شاخص توانایی تجارت، عملکرد تجاری، مشخصات تجاری/ وضعیت مالی و آشنایی به متدولوژی Platts و فرآیند MOC را برای حضور در تحلیل قیمت MOC مورد نظر این شرکت تعیین کرده است.

• Argus

به منظور وارد شدن یک معامله به تحلیل قیمت Argus ، نیاز است که آن معامله از نظر مقدار، زمان تحویل، زمان بندی و همچنین گرید، در چارچوب الگوی مورد نظر Argus قرار گیرد. تحلیل قیمتی Argus  بر اساس اطلاعات بدست آمده از فعالان بازار متانول مانند: تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و همچنین واسطه های بازار انجام می شود. در متدولوژی Argus معاملات اهمیت بیشتری نسبت به پیشنهادهای خرید و فروش داشته و اهمیت پیشنهادهای خرید و فروش نیز بیش از شرایط بازار است.

ارزیابی مجلات از نظر نقاط قوت و ضعف

بر اساس اطلاعات بدست آمده حاصل از مطالعه گزارش های قیمت منتشر شده توسط دو مجله ICIS و Platts، هشت نقطه ضعف شامل: ابهام در متدولوژی قیمت گذاری، انحراف قیمت های گزارش شده نسبت به قیمت های واقعی بازار، وجود برخی اطلاعات ناصحیح و ناقص در مجلات، وابستگی مالی و دخالت مشتریان بزرگ، امکان سوء استفاده از متدولوژی تحلیل قیمت، سهم نامتناسب معاملات بزرگ در محاسبه میانگین قیمت، عدم تفکیک قیمت از هزینه حمل و تأثیرپذیری از مسائل سیاسی و خاستگاه اروپای غربی و آمریکای شمالی به عنوان نقاط ضعف این مجلات شناسایی شده است. همچنین، شش نقطه قوت برای مجلات قیمت گذاری متانول شناسایی شدند که این موارد شامل: کسب اعتماد در بین مشتریان، وجود وحدت در انتشار مجلات، ارتباطات گسترده با تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، داشتن استانداردهای مشخص برای گزارش قیمت، ادعای استقلال و عدم وابستگی سیاسی و اقتصادی به مشتریان و داشتن مراکز اطلاعاتی قوی است.

دلیل عدم حضور کشورهای صادرکننده در زمینه قیمت گذاری

عدم توجه به مسائل نرم افزاری و توجه زیاد به تولید، وجود قوانین دست و پا گیر،عدم هماهنگی در بین شرکت های تولیدکننده متانول و مسئله تحریم برای ایران موانع و دلایل عدم حضور کشورهای صادرکننده و تولیدکننده متانول در زمینه قیمت گذاری هستند.

راهکارهایی برای حضور ایران در عرصه قیمت گذاری متانول

در بازار متانول قیمت های مختلفی وجود دارند که قیمت CFR چین در Platts ، ICIS و IHS به عنوان معیار برای قراردادهای صادرات متانول ایران به چین لحاظ می شود. صادرکنندگان بزرگ متانول در جهان مانند ایران، نقش زیادی در این معیارها ندارند و همین امر باعث می شود سود واحدهای متانولی در این کشورها تحت تأثیر قیمت های انتخابی در مجلات مختلف قرار گیرد. این اتفاق در حالی است که در افق ۲۰۲۸ صادرات متانول ایران به حدود ۲۱ میلیون تن و سهم صادرات ایران به حدود ۴۰ درصد کل صادرات جهان خواهد رسید. این سهم از صادرات جهان باعث می شود ورود ایران به عرصه قیمت گذاری متانول و ایجاد یک معیار برای متانول بیش از پیش اهمیت داشته باشد.

از طرفی، قیمت اعلامی ICIS و Platts با توجه به متدولوژی تحلیل قیمت آن ها از جهات مختلف با یکدیگر متفاوت بوده است. همچنین، قیمتهای فروش اسپات متانول صادراتی ایران نسبت به قیمت های مجلات متفاوت است. از این رو، شناسایی زیرساخت ها و اولویت های مهم برای حضور ایران در قیمت گذاری متانول در عرصه بین المللی از اهمیت زیادی برخوردار است. این الویت ها که بر اساس تکنیک AHP می باشند به ترتیب آورده شده اند:

• توجه نهادهای سیاستگذار به مسائل نرم افزاری از قبیل تعیین قیمت
• ساختار مناسب جمع آوری و راستی آزمایی اطلاعات بازار
• هماهنگی بین بازیگران اصلی بازار
• پشتیبانی و حمایت بازیگران داخلی و سیاستگذاران
• تشکیل نهاد ثالث مستقل و دارای تیم کارشناسی قوی
• زیرساخت های قانونی و مقرراتی

راهکارها و گام های عملیاتی در راستای تسهیل حضور ایران در انتشار قیمت متانول درسطح بین المللی

• گام اول: ایجاد زیرساختارهای مقرراتی و سیاستگذاری
• گام دوم: ایجاد آیین نامه یا اساسنامه برای تشکیل نهاد هماهنگ کننده
• گام سوم: ایجاد شبکه جامع اطلاعات متانولی کشور
• گام چهارم: ایجاد یک نهاد ثالث جمع آوری اطلاعات و ناشر مجله
• گام پنجم: انتشار مجله

به دلیل زمانبر بودن اعتماد به مجلات، حضور یکباره در قیمت گذاری متانول ممکن نخواهد بود. از این رو، بررسی شرایط بازار ایران، اضافه کردن bid و offer و رجیستر شدن در پلتفورم مجلات، اضافه کردن گزارش قیمت بر اساس معاملات انجام شده و ایجاد دفاتر در کشورهای مهم (چین و هند) ضروری است.

جمع بندی

در ایران و البته اغلب کشورهای تولیدکننده محصولات پتروشیمی از جمله متانول توجه بسیار زیادی به مجلاتی همچون ICIS ، Platts ، IHS و Argus وجود دارد و بصورت کلی مبنای تصمیمات سرمایه گذاری و همچنین قیمت گذاری متانول در ایران این مجلات هستند. برخی از این مجلات دارای خطا در پیش بینی قیمت هستند و یا برخی از پروژه های متانول ایران را در نظر نگرفته اند. از این رو، ایران ورود به عرصه قیمت گذاری را هدف خود قرار داده است که این مهم نیاز به ایجاد زیرساخت هایی از جمله هماهنگی بین بازیگران اصلی بازارو پشتیبانی و حمایت بازیگران داخلی و سیاستگذاران دارد.

این مطالعه در موسسه مطالعات انرژی سبحان و توسط علی طاهری فرد در سال ۱۳۹۹ انجام شده  است.