در حال حاضر نظام سنجش و پذیرش و روال کنونی برگزاری کنکور با مسائل و چالش هایی مواجه است. به منظور مرتفع نمودن این چالش ها، استفاده از معیار سابقه تحصیلی به عنوان جایگزین کنکور مطرح شده است. این در حالی است که این معیار نیز چالش های جدیدی از جمله مشکل روایی آزمون ها، پایین بودن قدرت تفکیک امتحانات نهایی، مشکل پایایی تصحیح، چالش های برگزاری امتحانات نهایی، گسترده تر شدن بازار سودجویان عرصه کنکور، مخالفت داوطلبان با تاثیر قطعی سوابق تحصیلی در کنکور و بروز نمره گرایی ایجاد می کند. لذا در فرایندهای نیازسنجی و پذیرش و تربیت دانشجویان باید از مشارکت ذینفعان و ذی حقان موثر در عرصه آموزش و پژوهش استفاده گردد.

ضرورت و اهداف پژوهش

با توجه به جمعیت بالای شرکت کنندگان در کنکور سراسری و متقاضیان حضور در دانشگاه ها و با توجه به مشکلات پیش روی نظام ارزیابی کشور ضروری است این مشکلات و چالش ها و راهکارهای رفع آنها مورد بررسی قرار گیرند تا عدالت در امر آموزش کشور محقق شود.

بررسی چالش های موجود

در حال حاضر، چالش های بسیاری برای کنکور وجود دارد، ازجمله این چالش ها می توان به عدم توازن بین عرضه و تقاضای رشته های دانشگاهی، طبقاتی شدن کنکور و کاهش دسترسی طبقات متوسط و پایین به دانشگاه های رده بالا، تبلیغات نامناسب کنکور در برنامه های صداوسیما، مسئله سهمیه بندی های کنکور، و موسسات آموزشی غیرمجاز و کتب کمک آموزشی غیراستاندارد، اشاره کرد.

به منظور رفع چالش های کنکور، پیشنهاد حذف کنکور و استفاده از معیار سابقه تحصیلی به عنوان جایگزین کنکور مطرح شده است. بررسی و تحلیل این معیار نشان می دهد که سیستم آموزش و پرورش کشور در آینده با چالش های جدیدی مواجه خواهد بود، ازجمله:

١- مشکل روایی آزمون ها (کیفیت آزمون ها): آزمونی از روایی کافی برخوردار است که پوشش نسبتا کاملی به اهداف ماده درسی، در دو حیطه سطوح محتوایی و سطوح شناختی، داشته باشد. در حال حاضر گرچه پوشش نسبتا مناسبی به سطح محتوایی داده می شود، اما سطوح شناختی در هنگام طراحی آزمون ها چندان مورد توجه نبوده‌اند.

٢- پایین بودن قدرت تفکیک امتحانات نهایی: به طور معمول اگر ضریب دشواری یک آزمون از حد معمول بالاتر یا پایین تر باشد، آن آزمون از قوه تمیز کمتری برخوردار است.

٣- مشکل پایایی تصحیح: نحوه کنونی تصحیح و نمره گذاری برگه های امتحانات نهایی در حوزه های تصحیح قابل اتکا نیست.

۴- چالش های برگزاری امتحانات نهایی: تامین امنیت برگزاری امتحانات که هم نامتمرکز و هم در بازه ی زمانی وسیعی انجام می شود، در مقایسه با کنکور که در ۴ ساعت برگزار می شود، سخت تر است.

۵- گسترده تر شدن بازار سودجویان عرصه کنکور: با قطعی شدن تاثیر معدل بر نتیجه کنکور، مافیای جدیدی برای ترمیم معدل و کلاس های خصوصی شکل می گیرد، همچنین می توان با پول، نمره خرید و هر دانش آموزی که به مدارس غیرانتفاعی برود، در کنکور هم رتبه بهتری را کسب می کند.

۶- مخالفت داوطلبان با تاثیر قطعی سوابق تحصیلی در کنکور: طبق نظرسنجی سازمان سنجش ۸۵% و طبق نظرسنجی صداوسیما ۸۰%  داوطلبان با تاثیر قطعی ۳۰ درصدی معدل مخالف هستند.

٧- بروز نمره گرایی و شهوت نمره بیست در میان دانش آموزان: نمره گرایی در سیستم آموزشی از سه سال قبل از کنکور شروع می شود و از سوی دیگر بستر آماده ای برای شیوع تخلفات و تقلبات و رانت های مالی و حتی جنسی برای کسب نمره بیست ایجاد می شود.

راهکارهای حل مشکلات موجود

دستیابی، حفظ و ارتقای شاخص های پذیرش دانشجو نیازمند رویکردهای مشارکتی و مبتنی بر عدم تمرکز است که باید با حضور همه نهادها و ذینفعان سیاستگذاری، برنامه ریزی و ارزشیابی انجام شود. در این راستا، مجموعه ای از راهکارها در قالب بسته سیاستی پیشنهاد می شود:

١-لزوم توجه به نیازمحوری به جای تقاضامحوری در رشته های دانشگاهی­: بازنگری در رشته های دانشگاهی و ایجاد رشته های جدید دانشگاهی متناسب با نیاز جامعه، برنامه ریزی درسی هر دانشگاه بر اساس مسائل استانی خود، تدوین گزارش جمعیتی و مشخص کردن میزان تقاضا برای آموزش عالی براساس پیک جمعیتی.

٢- نظارت بر فعالیت موسسات آموزشی: مشخص کردن نهادی به منظور ارزیابی صلاحیت مشاوران، مؤسسات آموزشی و کتب آموزشی با حضور تیمی از نمایندگان کمیسیون آموزش مجلس، وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم، وزارت بهداشت، بخش خصوصی، صداوسیما، سمن ها، موسسات و تشکل های غیردولتی.

٣- نظارت بر برنامه های مشارکتی صداوسیما در زمینه کنکور

۴- اتخاذ تصمیماتی در رابطه با موضوع سهمیه ها: تصویب «لایحه توزیع عادلانه فرصت ها و امکانات تحصیلی در آموزش عالی» به منظور ساماندهی سهمیه های ورود به مقاطع مختلف آموزش عالی، حذف سهمیه ها در رشته های پرطرفدار و پررقابت، شفاف سازی دقیق در رابطه با وضعیت و تعداد سهمیه ها

۵- اعتمادسازی در موضوع سوابق تحصیلی: برگزاری امتحانات نهایی در سه سال پایانی متوسطه، تامین امنیت برای برگزاری امتحانات نهایی و جلوگیری از لو رفتن سوالات، توزیع مناسب سوالات براساس ضریب دشواری

۶-افزایش دقت و سرعت تصحیح و بالا بردن ضریب پایایی تصحیح: به این منظور، لازم است از چند روش استفاده کرد:

• استفاده از شیوه کدگذاری: در این روش برای هر سوال امتحانی به جای پاسخنامه همراه با بارم بندی، یک برگه کدگذاری با انواع پاسخ های ممکن به سوال، شامل پاسخ های درست کامل، پاسخ های درست ناکامل، پاسخ های نادرست، بدون پاسخ یا مخدوش طبقه بندی می شود.
• استفاده از سامانه تصحیح در نقاط گسترده: در این روش هر برگ پاسخنامه در مبادی برگزاری امتحان توسط اسکنر، اسکن شده و بر اساس بارکد هر سوال در سامانه تصحیح قرار می گیرد. سپس هر سوال توسط تعداد محدودی مصحح در نقاط مختلف کشور تصحیح می شود.

٧- طراحی نظام تست استاندارد: می توان از تجربه ی موسسات جهانی (مانند سازمان سنجش آمریکا) استفاده یا با آن ها همکاری کرد.

٨- تغییرات ساختاری و ارتقای دامنه فعالیت و جایگاه سازمان سنجش: ارتباطات میان وزارت عتف و آموزش و پرورش باید نظام مند اما ضعیف باشد. همچنین سازمان سنجش در سیاستگذاری آموزشی حضور کمرنگی دارد و بیشتر نقش اجرایی دارد، بنابراین باید دامنه فعالیت این سازمان وسیع تر شود.

٩- جدایی سنجش از پذیرش: پذیرش دانشجو باید بر اساس معیارها و جداول امتیاز مطرح شده توسط دانشگاه و بر اساس گواهینامه های مختلفی که توسط سازمان سنجش صادر می شود، صورت گیرد. برای مثال در آمریکا، تست های استاندارد (آزمون SAT)، برای ورود به دانشگاه وجود دارد.

١٠- ارتقای برنامه های استعدادیابی در آموزش وپرورش: توجه به نقش مشاوران در آموزش به جای آماده سازی برای کنکور، پایش پیوسته مهارت و دانش محصلان از دوره ابتدایی با برگزاری آزمون های استاندارد.

١١- اصلاحات در شیوه برگزاری کنکور: برگزاری کنکور در ٢ تا ٣ نوبت؛ تبدیل ۵ زیرگروه به ١۵ تا ٢۵ زیرگروه که در عمل باعث هدایت تحصیلی و کاهش تعداد درس های استرس زا می شود؛ گزینه های سوالات کنکور به این شکل باید طراحی شود که اگر فرد گزینه درست را انتخاب کرده ١٠٠ امتیاز، اگر راه حل را درست رفته و در دام تستی افتاده ۵٠ امتیاز و اگر بی ربط پاسخ داده هیچ امتیاز و اگر اصلا سؤال را متوجه نشده، امتیاز منفی دریافت کند.

جمع بندی

بررسی کنکور و معیار سابقه تحصیلی برای ورود به دانشگاه، نشان می دهد که هر دو چالش های بسیاری را همراه دارند. با شناسایی این چالش ها، مجموعه ای از راهکارها در قالب بسته سیاستی تدوین و ارائه گردید. در این بسته سیاستی به منظور حل مشکلات موجود در نظام سنجش و پذیرش دانشجو مواردی مانند لزوم توجه به نیازمحوری به جای تقاضامحوری در رشته های دانشگاهی، نظارت بر فعالیت موسسات آموزشی، نظارت بر برنامه های مشارکتی صداوسیما در زمینه کنکور، اتخاذ تصمیماتی در رابطه با موضوع سهمیه ها، اعتمادسازی در موضوع سوابق تحصیلی، طراحی نظام تست استاندارد، تغییرات ساختاری و ارتقای دامنه فعالیت و جایگاه سازمان سنجش، جدایی سنجش از پذیرش، ارتقای برنامه های استعدادیابی در آموزش وپرورش، و اصلاحات در شیوه برگزاری کنکور، پیشنهاد گردید.

این مطالعه توسط مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری با همکاری سیما رفسنجانی نژاد در سال ١٣٩٨ انجام شده  است.