شیوع ویروس کووید-۱۹ علاوه بر  افزایش مرگ و میر، باعث افت شاخص اقتصاد و  رکود کسب و کارهای مختلف در سراسر جهان شده است. برای جلوگیری از همه گیری ویروس کرونا و همچنین برای مقابله با تبعات اقتصادی این دوره لازم است اقتصاددانان و مسئولین امر برنامۀ جامعه ای را طرح ریزی کنند. مهم ترین عامل برای کنترل شیوع این بیماری کاهش حداکثری تعاملات اجتماعی غیر ضروری می باشد. این اتفاق باید با تعطیلی بسیاری از فعالیت های غیرضروری اقتصادی همراه شودکه منجر به تحمیل هزینه های اقتصادی به اقشار مختلف خواهد شد.

ضرورت و اهداف پژوهش

با شیوع ویروس کرونا و نگرانی مردم از ورود به اماکن عمومی نظیر فروشگاه ها، مراکز خدماتی و… بسیاری
از مشاغل و کسب وکارها با کاهش تقاضا و فروش کالاها و خدمات خود مواجه شدند. بنابراین بیشترین آسیب را بخش خدمات و زیربخش ‎های آن در مقایسه با سایر بخش ها و نیز کارگران در مقایسه با کارفرمایان و گروه های آسیب پذیر و شاغل در بخش غیررسمی شهری در مقایسه با سایر خانوارها متحمل خواهند شد. درکنار هرگونه سیاستی که برای کنترل شیوع کرونا به اجرا گذاشته می شود باید به طور همزمان به بررسی آثار اقتصادی آن نیز پرداخت و به کنترل شیوع کرونا نیز کمک کند. به این منظور ضروریست که به بررسی آثار اقتصادی شیوع ویروس کرونا و ارائه برخی راهکارها جهت مدیریت آثار اقتصادی و حمایت از کسب و کارهای زیان دیده پرداخته شود.

  آثار شیوع ویروس کرونا بر حوزه های اقتصادی

شیوع ویروس کرونا بر حوزه های مختلفی در اقتصاد تاثیرات مخربی می گذارد. در ادامه به برخی از آثار کرونا بر این حوزه ها اشاره می شود.

محیط اقتصاد کلان

اقتصاد ایران در حالی با معضل کرونا مواجه شد که بر اساس اعلام مرکز آمار، متغیرهای اقتصادی در ۹ ماهه نخست سال ۹۸ حدود ۶/۷ درصد رشد منفی و رشد اقتصادی بدون نفت تقریبا صفر بود. همچنین کسری بوجه دولت و هزینه های تحمیل شده به واسطۀ اپیدمی کرونا سبب تورم بالاتری شده است. کرونا سبب شوک عرضه و تقاضا شد. به دلیل تعطیلی کسب وکارها، بیکاری بیشتر شد و با کاهش درآمد خانوار، تقاضا نیز با کاهش مواجه شد. از آنجایی که دولت با کسری بودجه و کاهش درآمد مواجه است بایستی سیاست های حمایتی، بهینه اتخاذ شود و از اجرای سیاست های حمایتی اشتباه که منجر به ایجاد تورم شود اجتناب کرد.

حوزه بازرگانی

پیش بینی ها در این حوزه این است که با شیوع کرونا در ایران، مصرف کنندگان کالاهای ایرانی در کشورهای همسایه با ترس از مصرف کالای ایرانی باعث کاهش صادرات محصولات شوند. عدم تنظیم بازار در پخش و توزیع اقلام دارویی و بهداشتی منجر به کمیابی این محصولات در کشور می شود. همچنین احتمال قاچاق محصولات بهداشتی به کشورهای همسایه بالا می رود.

حوزه ارزی

شیوع کرونا و همچنین شوک به عرضه و تقاضا کالاها، سبب کاهش قیمت نفت شد. همچنین منجر به کاهش قیمت محصولات خام و مواد اولیه غیر نفتی شده است. با کاهش صادرات محصولات غیر نفتی به کشورهای همسایه و کاهش تقاضای ارز به جهت محدودیت‎های مسافرت های خارجی به بازار ارز شوک وارد می شود.

ارزیابی اثرات مستقیم و غیر مستقیم بر سایر بخش های اقتصادی

در این پژوهش با با استفاده از جدول داده ـ ستانده ۱۳۹۰مرکز آمار ، بخش ها یی که بیشترین پیوند مستقیم و غیرمستقیم را با ۱۶ زیربخش خدمات که تأثیرپذیری بیشتری از شرایط کنونی داشته اند، نشان داده شده است. این جدول نشان می دهد با تداوم وضعیت موجود و رکود فعالیت این۱۶زیربخش خدماتی، کاهش تقاضا به زنجیره های بعدی نیز اصابت کرده و پس از مدتی آن فعالیت ها نیز با مشکل رکود تقاضا رو به رو خواهند شد. این موضوع به خصوص از این منظر با اهمیت است که برخی فعالیت ها هرچند ممکن است در حال حاضر با مشکل جدی روبه رو نشده باشند، اما پیش بینی رکود این فعالیت ها دور از انتظار نخواهد بود و از هم اکنون بایستی برای آنها چاره اندیشی کرد.

پیشنهادهایی برای کاهش تبعات اقتصادی شیوع ویروس کرونا

پس از بررسی آثار مختلف شیوع کرونا بر اقتصاد، پیشنهاداتی به سیاستگذاران در بخش‎ هایی مانند «مدیریت بازار»، «حمایت از کسب و کارها» و «حمایت از اقشار محروم» ارائه می شود.

پیشنهادهای فرایندی و مدیریت بازار

در شرایط بحرانی، ساختارهای بروکراتیک موجود ستادها و دستگاه های مختلف امر تصمیم گیری را به تأخیر می اندازد. برای اتخاذ تصمیمات سریع، به نظر می رسد بازنگری در ساختار مدیریت بحران در این حوزه ضرورت دارد. برخی دیگر از پیشنهادات در این حوزه شامل «بازنگری در ساختار مدیریت بحران در حوزه کرونا»، «گزارش گیری مستمر وزارت صمت و سایر دستگاه های ذی ربط از افزایش یا کاهش عرضه و تقاضاها»، «نظارت کامل بر توزیع اقلام بهداشتی» و… است.

پیشنهادهایی برای حمایت از کسب و کارها

با توجه به مشکلات به وجود آمده در زمینه خرید فیزیکی، شرایط و تسهیلات لازم برای توسعه و راه اندازی فروشگاه های مجازی و اینترنتی فراهم شود. اقداماتی مانند تسهیل فوری مجوزهای فروشگاه های اینترنتی، هماهنگی اصناف، اتحادیه ها و اتاق های بازرگانی در خصوص تعامل کسب و کارهای خرد با فروشگاه های اینترنتی بزرگ، تمدید مدت زمان پرداخت قبوض خدماتی برای کسب و کارهای آسیب دیده و… پیشنهاد شده است. همچنین با توجه به محدودیت منابع دولت و همچنین یکسان نبودن شرایط بنگاه ها و کسب وکارها در منتفع یا متضرر شدن از شرایط فعلی، لازم است برای برخی تخفیفات یا بخشش های مالیاتی، بیمه ای یا بانکی شروطی در نظر گرفته شود.

پیشنهادهایی برای حمایت از اقشار محروم

افزایش بیکاری از یکسو و افزایش هزینه های زندگی ازسوی دیگر موجب شده است به ویژه در یک سال اخیر، دهک های پایین درآمدی با مشکلات و تنگناهای معیشتی رو به رو شوند. بنابراین ضرورت اتخاذ سیاست های حمایت معیشتی هدفمند بیش از پیش نمایان شده است. شایان ذکر است اقشار محروم با توجه به تنگنای مالی برای تأمین نیازهای ضروری، قطعاً امکان تهیه اقلام بهداشتی و پیگیری درمان و سلامت خود را نیز ندارند، لذا تهیه بسته های مربوط به اقلام بهداشتی در کنار تأمین کالاهای اساسی و ضروری این خانوارها باید به صورت همزمان مورد توجه قرار گیرد.

حمایت مالی برای جبران درآمد کاهش یافته یکی دیگر از پیشنهادات است. این حمایت ها می تواند از طریق استفاده از نیروی کار در مشاغل جدید ایجاد شده و همچنین پرداخت بیمۀ بیکاری باشد. برخی از فعالیت هایی که دولت در بازه زمانی کنترل شیوع کرونا باید به اجرا بگذارد، فعالیت هایی هستند که نیازمند نیروی کار هستند. می توان با ایجاد یک پلتفرم از نیروی کاری که شغل خود را از دست داده اند و یا سایر نیروی کار در بین اقشار محروم استفاده کرد.

برای آن دسته از اقشار ضعیف که نتوانسته اند در برنامه های مشاغل اجتماعی شرکت کنند و کاهش درآمد را در این بازه تجربه می کنند، لازم است تا حمایت های یارانه ای در دستور کار قرار گیرد. پرداخت یارانه ای باید به میزانی باشد که کاهش دهنده انگیزه شرکت در مشاغل اجتماعی نباشد. منابع مالی برای تهیه و پرداخت اقلام بهداشتی و کالاهای اساسی، یا پرداخت بیمه بیکاری به جامعه هدف می تواند از «درآمدهای حاصل از محل ظرفیت آزاد شده منتج از کاهش مصرف روزانه بنزین»، «منابع مربوط به سهمیۀ بنزین سفر ویژه نوروز یا تابستان» و «منابع ناشی از حذف ارز ترجیحی برخی از اقلام  و مابه التفاوت ارز ۴۲۰۰ تومانی و ارز عرضه شده در سامانه نیما» تامین شود.

جمع بندی

شیوع کرونا بر متغیرهای مختلف اقتصادی تاثیرات مخربی داشته است. دولت باید برای مشکلات اقتصادی برنامه هایی را تدوین و در دستور کار قرار دهد. بنابراین ضروری است با بررسی آثار کرونا بر اقتصاد به سیاستگذاران در جهت مقابله با تاثیرات منفی این پدیده توصیه ‎هایی ارائه کرد. بدین منظور در این پژوهش پیشنهاداتی در سه حوزه مدیریت بازار، حمایت از کسب و کارها و حمایت از اقشار ضعیف جامعه ارائه شده است. برخی از این پیشنهادات به ترتیب حوزه، بازنگری در ساختار مدیریت بحران، تعویق سررسید پرداخت مالیات و اتخاذ سیاست های حمایت معیشتی هدفمند است. همچنین راه هایی برای تامین مالی حمایت های معیشتی در این پژوهش در نظر گرفته شده است.

این پژوهش در مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.

مطالب پیشنهادی