قرنطینه یکی از روش های تاریخی برای کنترل بیماری های واگیردار در جهان است. در قرن ۲۱ نیز، به هنگام شروع اپیدمی هایی که هنوز واکسن و دارویی ندارند، قرنطینه همچنان تنها مداخلۀ ممکن و مؤثر محسوب می شود. این روش دارای عوارض جانبی مانند چالش های اخلاقی-اجتماعی است که تصمیم گیری در این خصوص را سخت می کند. اگر در نهایت تصمیم به قرنطینه ی منطقه ای گرفته شود، لازم است راهکارهایی جهت به حداقل رساندن چالش های اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و … اتخاذ شود تا بدین وسیله از سقوط اخلاقی و روانی آن اجتماع و حتی جوامع نزدیک به آن  جلوگیری به عمل آید.

ضرورت و اهداف پژوهش

در حال حاضر بیماری کرونا به علت داشتن میزان بالای همه گیری، تمامی جوامع را درگیر کرده است. با  توجه به در دسترس نبودن دارو و واکسن قطعی برای آن، اکثر کشورهای دنیا برای کند کردن همه گیری و قطع زنجیره انتقال از روش قرنطینه ی شهری و حتی خانگی استفاده کرده اند. این روش پیامدهای سوء فراوانی مانند انزوا، تشدید خشم جمعی از مقامات، افزایش شکاف طبقاتی و … دارد. بنابراین لازم است که این تهدیدات اخلاقی بررسی شده و راهکارهایی برای کاهش آن ها ارائه شوند.

چالش های اخلاقی قرنطینه

مسئلۀ قرنطینه صرفاً به سادگی وضع قوانین نیست، بلکه این تصمیم باید متضمن احترام به حقوق انسانی شهروندان نیز باشد. در این خصوص، چالش های اخلاقی پیرامون قرنطینه را در قالب انواع تبعاتی که برای افراد و جوامع دارد، می توان در سه سطح کوتاه مدت روانی، میان مدت انسانی و بلندمدت اجتماعی دسته بندی و بیان کرد. پیامدهای کوتاه مدت روانی با گذشت زمان منجر به اضطراب می شود و بر افراد تاثیر منفی دارد. در نهایت، با ایجاد پیامدهای میان مدت انسانی، پیامدهای منفی در سطح اجتماع به وجود می آید.

الف) پیامدهای کوتاه مدت روانی

۱- خود قرنطینه موجب تضعیف روحیۀ مردم می شود.

۲- اعتماد افراد قرنطینه شده به حاکمیت کاهش می یابد.

۳- محصور شدن یک جمع منجر به شکل گیری شایعات درونی می شود که تصاعدی شدت می یابند.

۴- قرنطینه فی نفسه، باعث انتقال حس جداشدن از عزیزان و از  دست دادن کنترل زندگی می شود.

ب) پیامدهای میان مدت انسانی

۱- افزایش شیوع بیماری به علت های زیر:

  • اضطراب، ایمنی بدن را کاهش می دهد.
  • حس ناامیدی، عدم رعایت نکات بهداشتی را به بار می آورد.
  • مراجعه افراطی بیماران خفیف به بیمارستان، از توان بخشی درمان می کاهد.
  • در شهرهای پرجمعیت، پلمپ شهری بدون قرنطینۀ خانگی، با افزایش تعداد مبتلایان می تواند منجر به فاجعۀ انسانی شود.

۲- تشدید وحشت عمومی: اگر پلمپ شهری همراه با تأمین عادلانۀ معیشت نباشد و کمبود کالا احساس شود، حتی احساس کاذب هم، به هجوم و وحشت واقعی می انجامد.

ج) پیامدهای درازمدت اجتماعی

۱- خشم جمعی از اقدامات مقامات رسمی.

۲- تشدید شکاف طبقاتی.

۳- انگ های متعصبانه؛ برچسب عاملیت آغاز و سرایت بیماری، می تواند حین و بعد از اپیدمی موجب رفتارهای تبعیض آمیز با ساکنین قرنطینه شود.

ارائه راهکار برای کنترل اخلاقی هنگام شیوع بیماری های واگیردار

با توجه به هزینه های بالای روانی، اجتماعی و اقتصادی، قرنطینه باید در آخرین مرحله انجام شده و گام های زیر قبل از آن طی شود:

۱- پیشگیری اولیه از انتشار ویروس (چون مراحل ۲ و ۳ دشوار و زمان بر هستند، این مرحله باید مقدم بر آن ها باشد).

۲- تشخیص سریع و دقیق ابتلای قطعی.

۳- شناخت فرایند انتقال ویروس توسط دانشمندان.

۴- تعیین سطح قرنطینۀ لازم.

۵- تهیه و توزیع اقلام بهداشتی و لوازم محافظتی.

باید در نظر داشت که برای به  حداقل رساندن لطمات انسانی قرنطینه، هنگام تصمیم گیری و اجرای این شیوه بایستی ملاحظات زیر رعایت شود:

۱- ارزیابی ضرورت: تصمیم قرنطینه باید قویترین درجه از توجیه را داشته باشد. به عنوان مثال، بیماری باید  تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب شود و قرنطینۀ یک منطقه، آغاز اپیدمی در سایر نقاط را به تأخیر انداخته یا در کنترل اپیدمی مؤثر باشد.

۲- توجیه عمومی بر اساس شرایط فرهنگی: دولت مرکزی باید متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگ بومی هر منطقه، به گزارش های مقامات محلی دقت کند و از ظرفیت مراجع نافذ در میان مردم استفاده نماید.

۳- به حداقل رساندن دامنۀ افراد: در این خصوص لازم است که آگاهی بخشی عمومی نسبت به علائم بیماری در مراحل ابتدایی شیوع انجام شود و افراد بر اساس میزان قرارگیری در معرض عوامل آلودگی یا اشخاص ناقل طبقه بندی شوند.

۴- به حداقل رساندن مدت قرنطینه: مدت قرنطینه به الگوی شیوع در هر جامعه بستگی دارد.

۵- صیانت از حقوق بشر: برای به حداقل رسیدن تعارض میان منافع عمومی و حقوق شخصی، باید از کافی بودن اقدامات انجام شده برای مراقبت از سلامت روان و اطلاع رسانی به روز و شفاف، اطمینان حاصل شود.

۶- افزایش ظرفیت مراقبت های پزشکی، شامل:

  • انجام کلیه اقدامات لازم برای مدیرت بیماری افراد.
  • تقبل کلیۀ هزینه های درمان برای همه توسط دولت.
  • کادر درمانی دلسوز و مهربان.
  • فراهم آوردن امکان دسترسی به یافته های جدید علمی-درمانی در بیرون از مرزهای قرنطینه.
  • در دسترس بودن تست برای تشخیص بیماری عفونی.

۷- حفظ آسایش افراد: این مهم از طریق پرداخت غرامت درآمدهای مالی از دست رفتۀ شهروندان، تأمین نیازهای اولیه مانند آب، غذا و دارو، و تأمین نیازهای ثانویه مانند تفریحات و انجام مناسک مذهبی تا حد امکان، قابل دستیابی است.

۸ – زیرساخت اینترنت: فراهم آوری امکانات ارتباط از راه دور از چند جهت حائزاهمیت است:

  • امکان دورکاری و حل نسبی معضل امرار معاش.
  • امکان تدریس آنلاین و حل نسبی معضل غیبت در محل تحصیل.
  • امکان تعامل با دوستان و آشنایان و کاهش نسبی بار روانی حصر.
  • امکان تبادل آخرین اخبار و افزایش نسبی آرامش خاطر.
  • امکان تهیه غیرحضوری مایحتاج ضروری و انجام غیرحضوری امور اداری و در نتیجه کاهش خروج از منزل.

۹- مشخص شدن قطعی مسئول قرنطینه: باید یک مرجع تصمیم گیر واحد و ثابت دارای قدرت اجرایی بالا برای تصمیات قاطع نهایی وجود داشته باشد. همچنین بار عمدۀ تصمیمات باید بر عهده نهادها باشد نه مردم.

۱۰- حفظ حریم خصوصی: شهروندان باید از حفظ حریم خصوصی خود اطمینان داشته باشند. برای کنترل بیماری های واگیر در ساختار کنونی دولت-ملت ، بیش از هرچیزی به همکاری اجتماعی براساس نوع دوستی نیاز است.

جمع بندی

یکی از سیاست های معمول مقابله با بیماری های نوظهور با میزان همه گیری بالا در نبود درمان و واکسن، قرنطینه است. اما این روش چالش هایی مانند اضطراب، کاهش اعتماد به حاکمیت و تشدید شکاف طبقاتی را با خود به همراه دارد، که استفاده از این روش را با مشکل مواجه می کند. لذا در این پژوهش، راهکارها و تمهیداتی مانند ارزیابی ضرورت قرنطینه، به حداقل رساندن مدت زمان آن، حفظ آسایش و آرامش افراد قرنطینه شده، حفظ حریم خصوصی، تعیین قاطعانه مسئول قرنطینه، پیشنهاد شد. با اتخاذ این راهکارها انتظار می رود که مشکلات و چالش های ناشی از قرنطینه کمترین آسیب را به جامعه و افراد در قرنطینه وارد کند.

این مطالعه توسط مرکز پژوهشی آرا و توسط هما یزدانی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.

مطالب پیشنهادی