حوزه های علمیه باید مباحث فقه در ابعاد رسانه ای را جدی تر بگیرند و راهکارهایی به منظور حاکمیت فقه در عرصه رسانه ارائه کنند. کتاب یکی از مهمترین رسانه های مکتوب می باشد که در ایران مشکلاتی در عرصه چاپ و نشر آن وجود دارد؛ در حالی که مقام معظم رهبری در دیدار خود با کتاب داران کتابخانه های عمومی، ضرورت و راهکارهای ترویج کتاب خوانی و مسئولیت رسانه ها و مسئولین را گوشزد کرده اند. با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در روستاهای کشور، باید خطرات فضای مجازی مهار شود و سپس در اختیار کاربران قرار گیرد تا آن ها از فضای مجازی بهترین استفاده را کنند.

ضرورت و اهداف پژوهش

با توجه به وقوع انقلاب اسلامی و حاکمیت علمای شیعه در رأس حکومت و از طرفی تأثیرگذاری زیاد رسانه ها در زندگی مردم و نقش رسانه ها در شکل دهی به افکار، انگیزه ها و رفتارهای فردی و اجتماعی، بر حوزه های علمیه واجب است که مباحث فقه در ابعاد رسانه ای را جدی تر گرفته و پس از شناسایی وضعیت موجود و آسیب شناسی آن، به سوی ارائه راهکارهایی برای حاکمیت فقه در عرصه رسانه حرکت نمایند. در این پژوهش وضعیت برخی از نهادهای رسانه ای کشور بررسی شده و راهکارهایی به منظور بهبود وضعیت موجود ارائه شده است.

کتاب

کتاب از مهم ترین رسانه های مکتوب محسوب می شود. رسانه های مکتوب به دلیل خاصیت نوشتار، شاید اثرگذاری آنی بر مخاطب نداشته باشند؛ اما عمق خوبی خواهند داشت و تأثیرگذار خواهند بود. رمز ماندگاری کتاب، نوشتاری بودن آن است و فرهنگ های نوشتاری بسیار منتظم تر و منسجم تر از فرهنگ شفاهی محسوب می شود.

کتاب یکی از مهمترین رسانه های مکتوب می باشد که در ایران مشکلاتی در عرصه چاپ و نشر آن وجود دارد که عبارتند از: سرانه مطالعه پایین مردم، سیاسی کاری دولت ها در عرصه چاپ و نشر، عقب ماندگی فرهنگی ایرانی ها در بحث کتاب و کتاب خوانی و عدم وجود برنامه جامعه در زمینه کتاب خوانی.

مشکلات عرصه کتاب و چاپ و نشر

در ادامه برخی از مشکلاتی که در عرصه چاپ و نشر کتاب وجود دارد تشریح شده است.

• سرانه مطالعه پایین مردم
• سیاسی کاری دولت ها در عرصه چاپ و نشر
• عقب ماندگی فرهنگی ایرانی ها در بحث کتاب و کتاب خوانی
• عدم وجود برنامه جامع در زمینه کتاب خوانی

این مشکلات در حالی وجود دارد که مقام معظم رهبری در دیدار خود با کتاب داران کتابخانه های عمومی در تیرماه ۱۳۹۰ ضرورت و راهکارهای ترویج سنت مطالعه و کتاب خوانی و مسئولیت نهادها و رسانه ها و مسئولین را گوشزد کرده اند؛ محورها و سرفصل های اصلی بیانات ایشان در ادامه ذکر شده است.

• ترویج سنت مطالعه و کتاب خوانی در جامعه: ترویج کتاب خوانی در جامعه، عادت به خواندن کتاب از دوران کودکی، تبلیغ کتاب به عنوان محصولی با عظمت و با ارزش، ترویج خواندن با تدبر، تشویق جوان ها و نوجوان ها به کتاب خوانی و …
• اهمیت نقش کتابداران: تشکر از کتاب داران به عنوان رمز احترام به کتاب و کتاب خوانی و اهمیت کتاب و تأکید بر کتاب داری به عنوان یک کار انسانی فرهنگی برجسته
• ارائه برنامه های مطالعاتی: ارائه سیر مطالعاتی برای جوانان
• انتخاب و گزینش کتاب: ممانعت از ورود کتاب های مضر و مسموم، در اختیار گذاردن کتاب های خوب و سالم، انتخاب کتاب خوب و مفید، توجه در انتخاب کتاب های ترجمه شده و وارد کردن کتاب های مورد نیاز و مفید به مقوله کتاب خوانی
• نشر و تولید کتاب: انتشار مواد معنوی سالم و جلوگیری از منابع اطلاعاتی ظاهراً فرهنگی و باطناً سیاسی، توجه به تولید و ترجمه کتاب های سالم و …
• نقش سازمان های دیگر: همه دستگاه ها مسئول هستند اعم از دستگاه های ارتباط جمعی، صدا و سیما، آموزش و پرورش و …
• برنامه محوری در گسترش مطالعه و کتاب خوانی: آغاز حرکت توسعه همه مسئولان کشور، تجدید مطلع در مسئله کتاب و کتاب خوانی و نگاه جدید به تولید، تبلیغ و مخاطبان کتاب، تدوین برنامه برای ترویج کتاب خوانی و …

فضای مجازی در ایران

با افزایش ضریب نفوذ اینترنت که هم اکنون به عنوان یک طرح راهبردی توسط دولت در حال انجام در تمام روستاهای کشور است، کاربران بدون اطلاع از ملزومات و خطرات این عرصه به فضای مجازی دسترسی پیدا می کنند. در حالی که ابتدا باید مسائل فرهنگی و خطرات این فضا برای کاربران با راهکار عملیاتی مهار شود و سپس در اختیار کاربران قرار گیرد تا آن ها بتوانند از این فضا بهترین بهره برداری را با کم ترین آسیب داشته باشند. استان های تهران، مازندران، قم، اصفهان و خوزستان دارای بیش ترین ضریب نفوذ اینترنت در کشور هستند.

بررسی وضعیت استقلال ایران در فضای مجازی

اینترنت در ایران به دلایلی مانند سوءمدیریت، معماری غلط اتصال به اینترنت جهانی، نبود استراتژی واحد درباره نحوه مواجه با فضای مجازی و … کاملاً وابسته به شبکه جهانی اینترنت است به طوری که ما حتی اجازه نداریم خارج از چارچوب ها و پروتکل های پذیرفته شده غرب، با الگوی جدید داده های خودمان را در سطح بین الملل تبادل کنیم. در واقع کلید تمامی اطلاعات رمز شده ایران در فضای مجازی، در اختیار نهادهای بین المللی است.

اقدامات پیشنهادی در جهت بهبود وضعیت فضای مجازی در ایران

در ادامه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت فضای مجازی در ایران ارائه شده است.

کسب استقلال در فضای مجازی

در شهریور ۱۳۹۴، مقام معظم رهبری در حکم اعضای شورای عالی فضای مجازی بر «تسریع در راه اندازی شبکه ملی اطلاعات پس از تصویب طرح آن در شورای عالی و نظارت مستمر و مؤثر مرکز ملی بر مراحل راه اندازی و بهره برداری از آن» و «اهتمام ویژه به سالم سازی و حفظ امنیت همه جانبه فضای مجازی کشور و نیز حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه و مقابله مؤثر با نفوذ بیگانگان در این عرصه» تأکید کرد.

محافظت از استقلال سخت افزاری و نرم افزاری

به علت هجمه های فراوان دشمن به زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری کشور و وجود تجربیات تلخ گذشته، نیازمند سامانه ای هستیم که بتواند از زیرساخت های حیاتی کشور صیانت نموده و ورود و خروج اطلاعات را کاملاً کنترل نماید؛ لذا طراحی سامانه ضد بدافزار بومی برای حفاظت از زیرساخت های حیاتی کشور، بسیار ضروری است.

ارائه اینترنت به صورت وایت لیست(white list)

طبق آمار بیش از ۹۸ درصد نیازهای واقعی مردم به اینترنت مربوط به سایت های داخلی است و فقط دو درصد مردم به دلیل پژوهش یا کارهایی مانند تجارت خارجی نیاز به اینترنت جهانی دارند؛ لذا می توان برای عموم مردم اینترنت با مدل «وایت لیست» را ارائه کرد؛ بدین معنا که فقط سایت های داخلی و چند هزار سایت خارجی بدون ایراد که مردم به آن نیاز دارند، به عموم مردم ارائه گردد. با این کار هم سرعت اینترنت افزایش می یابد و هم قیمت آن بسیار ارزان می شود. هم چنین امنیت مردم و کشور در معرض تهدید قرار نمی گیرد. با این مدل بیش از ۹۸ درصد نیازهای مردم با کیفیت بالا برآورده می شود و برای آن دسته از اقشاری که به اینترنت بین الملل نیاز دارند می توان اینترنت پر سرعت جهانی ارائه کرد.

مسدودسازی فیلترشکن ها و برخورد جدی با تولید و توزیع کنندگان

از آن جایی که فیلتر شکن را می توان به راحتی خریداری کرد، دسترسی به محتواهای غیر اخلاقی بسیار آسان است. بسیاری از سایت های عرضه کننده فیلترشکن، فیلتر نیستند و کاربر با پرداخت مبلغ جزئی می تواند آن را به صورت برخط خزیداری کند. جالب است که نام فرد و شرکتی که قرار است وجه به حساب آن واریز شود، کاملاً مشخص و فرشنده قطعاً ایرانی است؛ اما هیچ برخوردی با آنان نمی شود. به راحتی می توان مدعی شد که مسئولان انگیزه ای برای برخورد و مقابله با این قانون شکنی ندارند.

جمع بندی

حوزه های علمیه پس از شناسایی و بررسی وضعیت موجود رسانه ها، باید راهکارهایی به منظور حاکمیت فقه در رسانه ارائه کنند. اینترنت در ایران به دلایلی از جمله سوءمدیریت، معماری غلط اتصال به اینترنت جهانی و … کاملاً وابسته به شبکه جهانی اینترنت است. راهکارهایی برای بهبود وضعیت فضای مجازی ایران وجود دارد که عبارتند از: کسب استقلال در فضای مجازی، محافظت از استقلال سخت افزاری و نرم افزاری، ارائه اینترنت به صورت وایت لیست و مسدودسازی فیلترشکن ها.

این مطالعه در مؤسسه فتوح اندیشه با همکاری محمدحسین فرج نژاد در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.