غریزه جنسی یک امر طبیعی و فطری است که اگر سرکوب شود، منجر به ایجاد بیماری های روحی، روانی و جسمی می شود. اکثر نوجوانان و جوانان جامعه ما در دستیابی به منابع معتبر مسائل جنسی با محدودیت مواجهه بوده اند و برای آن ها دوره های آموزشی نیز برگزار نشده است. طراحی و اجرای دوره های آموزشی در حوزه تربیت و سلامت جنسی دارای اهدافی از جمله توانمندسازی جوانان در جهت خویشتن داری، زمینه سازی برای ایجاد آرامش روانی خانواده ها، گسترش آموزه های صحیح در حوزه تربیت و سلامت جنسی. زمینه سازی ایجاد مرکز رسمی و علمی جهت صدور مجوز و پروانه تدریس و مشاوره در حوزه مسائل جنسی و …، می باشد.
ضرورت و اهداف پژوهش
یکی از مهمترین موضوعات نیازمند به الگو و راهبری که در حیات مادی و معنوی انسان بسیار تاثیرگذار است، غریزه جنسی است. این غریزه متناسب با مراحل رشد انسان، مراحل رشد خود را طی می کند و منشأ تحولاتی در نگرش ها، تمایلات و رفتارهای انسان می شود و براساس این سه گانه، منشأ شکل گیری هویت جنسیتی و هویت جنسی در انسان می شود. شکل گیری هویت جنسیتی و هویت جنسی به صورت صحیح زمینه ساز شکل گیری زیست هنجاری و سالم جنسیتی و جنسی در انسان است.
وجود عوامل و بسترهای تهدید آمیز در عرصه آموزش مسائل جنسی و گره خوردن بخشی از مهمترین مسائل زندگی انسان به غریزه جنسی همچون حفظ بنیان خانواده، حفظ نسل، افزایش جمعیت، ازدواج شرعی در سن مطلوب، رضایت زوجین از زندگی و…، ضرورت و وجوب شرعی تعریف چارچوب ها و ضوابط مستحکمی را در عرصه آموزش و ارائه اطلاعات جنسی به افراد ایجاب می کند.
مبانی و اصول حاکم بر سند طراحی و اجرای دوره های آموزشی در حوزه تربیت و سلامت جنسی
در این پژوهش ۱۵ مبنا برای سند علمی آموزشی و مشاوره ای تربیت و سلامت جنسی خانواده محور با رویکرد اسلامی ارائه شده است. پس از تبیین هر یک از مبانی اصولی مبتنی بر هریک از این مبانی استخراج شده است.
برخی از مبانی حاکم بر این سند شامل «رابطه جنسیت و کمال»، «تفاوت جنسیتی و اقتضائات آن»، «رابطه هویت، هویت جنسیتی و هویت جنسی»، «رابطه تربیت و سلامت جنسی با تربیت دینی، ایمانی و اخلاقی»، «افراط و تفریط در توجه و پاسخ به غریزه جنسی»، «تفاوت آموزش جنسی با تربیت و سلامت جنسی»، «مرکزیت خانواده در تربیت و سلامت جنسی»، «تفاوت در رویکرد جهانی با رویکرد اسلامی در سلامت جنسی»، «نگاه شریعت به لذت های حلال»و… است.
اهداف طراحی و اجرای دوره های آموزشی
در این پژوهش ۲۰ هدف برای دوره های آموزشی در حوزه تربیت و سلامت جنسی ذکر شده است که برخی از آنها در ادامه شرح داده می شوند. یکی از این اهداف ایجاد تلقی صحیح از ضرورت بحث و طرح آموزش های جنسی بر مدار و محور زمینه سازی برای تربیت و سلامت جنسی، آگاهی از پیامدهای انقلاب جنسی، پیشگیری و کاهش ابتلا به اختلالات و انحرافات جنسی، ارائه راهکارهای هدفمند در مواجهه با اختلالات و انحرافات جنسی است. یکی دیگر از اهداف این سند توانمندسازی والدین در جهت الگوسازی برای فرزندان و ایجاد رفتار سالم جنسی در فرزندان با ارائه اطلاعات موردنیاز در هر مرحله از رشد است.
راهبردها و سیاست های حاکم بر طراحی و اجرای دوره های آموزشی
برخی از راهبردهای نه گانه این سند «بهره گیری از اساتید ارزشی، انقلابی، دلسوز و با توانایی های علمی و معلمی قابل قبول»، «احراز صلاحیت های عمومی و اولیه جامعۀ مخاطب عمومی در یک فرآیند علمی و موجه جهت پذیرش و شرکت آنها در دوره های آموزشی »، «تعریف و راه اندازی سایت و شبکه های اجتماعی جهت ارائه محتوا و بسته های آموزشی مکمل به افراد شرکت کننده در دوره های آموزشی» است.
همچنین در این پژوهش ۴۰ سیاست برای دوره های آموزشی ارائه شده است. این سیاست ها دارای ابعاد گوناگون در حوزه های و سطوح مختلف هستند. برای نمونه، دسته بندی و تفکیک انواع جامعه مخاطب عمومی و انواع جامعه مخاطب تخصصی به جهت تفاوت در نیازهای اطلاعاتی علی رغم وجود برخی نیازهای اطلاعاتی یکسان یکی از سیاست های ذکر شده است. آموزش به والدین در حوزه کودک و نوجوان (تا انتهای دوره اول دبیرستان) به جای آموزش مستقیم به کودک و نوجوان، متقاعدکردن مسئولان و مدیران برای حمایت از آموزش ها در حوزه مسائل جنسی و ارتباط با مراکز علمی مختلف جهت هم افزایی در برگزاری دوره های آموزشی از دیگر سیاست های حاکم بر این سند است.
ابعاد نظام آموزشی سند
در این سند به مسائل و نیازهای عمومی ، تخصصی و همچنین به مسائل آینده مرتبط با تربیت و سلامت جنسی پرداخته شده است. مقصود از مسائل تخصصی، مسائل جامعه تخصصی مرتبط با حوزه جنسی است که دارای دغدغه های علمی و عملی از قبیل نظریه پردازی، تدریس، مشاوره و … هستند. از جمله مسائل ناظر به جامعه مخاطب عمومی می توان به مدیریت غریزه جنسی در فاصله بلوغ تا ازدواج، بلوغ زودرس و خودارضایی در بین نوجوانان پسر اشاره کرد.
نیازهای عمومی مرتبط با تربیت و سلامت جنسی شامل نیازهای اساسی و پایه ای، کلان نیازها و خُرد نیازها است. از جمله نیازهای اساسی شکل گیری و امتداد هویت جنسیتی، جنسی و زیست جنسی هنجاری در طول زندگی فرد است. کلان نیازها ناظر به دوران و مقاطع مختلف زندگی است. مثلا آگاهی از ویژگی های همسر شایسته با تمرکز بر تربیت جنسی در همسر و خانواده همسر و انتخاب همسر توسط والدین فرزند با دو شاخص حیا و عفت از جمله کلان نیازهای ناظر به جوان در آستانه ازدواج است.
از جمله مسائل تخصصی در این حوزه می توان به عدم دسترسی به مبانی، نظریه و مدل معرفتی اسلام در حوزه تربیت جنسی و عدم امکان برقراری ارتباط علمی مخاطبین تخصصی دوره های آموزشی تخصصی با اساتید حوزوی و دانشگاهی اشاره کرد. همچنین برخی از مسائل آینده مرتبط با تربیت و سلامت جنسی را می توان، سخت شدن امکان ازدواج دائم و در نتیجه افزایش جمعیت مجردها، مساوی انگاری ازدواج موقت و ازدواج سفید، افزایش جمعیت افراد بیوه و مطلقه و در نتیجه احتمال تزریق موج فساد جنسی حاصل از آنها به جامعه و… دانست.
نحوه ارزیابی اثربخشی دوره های آموزشی
در آغاز و پایان دوره های آموزشی، دانش و مهارت مخاطبان مبتنی بر مباحث ارائه شده به منظور مقایسه وضعیت آموزشی و میزان تاثیرگذاری طرح از طریق برگزاری آزمون و پرسش و پاسخ سنجیده می شود. برخی از شاخص های اثربخشی دوره های آموزشی شامل «میزان دغدغه کنش گری و بکارگیری افراد شرکت کننده در چرخه خدمت برای جامعه»، «میزان استقبال و مراجعه مخاطبان مختلف به یادگیری آموزه های تربیت و سلامت جنسی» و… است. همچنین در این سند برای سنجش اثربخشی دوره آموزشی قبل، حین و بعد از اجرا ارزیابی می شود.
جمع بندی
مطابق با نظر اسلام، یکی از نیازهای مهم انسان، نیاز جنسی است که ارضای صحیح آن می تواند منجر به مصونیت فردی و اجتماعی شود. وجود عوامل و بسترهای تهدیدآمیز در عرصه آموزش مسائل جنسی و گره خوردن بخشی از مهمترین مسائل زندگی انسان به غریزه جنسی ضرورت تعریف چارچوب ها و ضوابط مستحکمی در عرصه آموزش و ارائه اطلاعات جنسی به افراد را ایجاب می کند.
در این پژوهش به ارائه سندی جامع به عنوان مبنای پژوهشی طراحی و اجرای دوره های آموزشی در حوزه تربیت و سلامت جنسی پرداخته شده است. در این سند مبانی طرح و اصول استخراج شده از این مبانی تبیین و اهداف، راهبردها و سیاست های حاکم بر دوره های آموزشی تصریح شده است. از آنجا که حوزه سلامت جنسی دارای ابعاد گوناگونی است و بر تمامی دوره های زندگی آدمی تاثیر گذار است، نکاتی در خصوص تربیت و سلامت جنسی در دوره ها و مقاطع مختلف زندگی بیان شده است. در انتها متغیرهایی جهت ارزیابی اثربخشی دوره های آموزشی و روش های این ارزیابی ذکر شده است.
این مطالعه در موسسه رصد مطالعات و سیاستگذاری اجتماعی سلامت جنسی اسلامی با همکاری ایمان کاظمی مقدم، مرتضی رزم آرا و محمد صافدل دهمیانی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
