محمود حسابی در تاریخ ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ در تهران متولد شد. پدر او سید عباس معزالسلطنه و مادرش گوهرشاد حسابی، هر دو اهل تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکی خود را در تهران گذراند و در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی را در بیروت و مدرسه کشیش‌های فرانسه آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست و بر مطالب کتاب‌های بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت.

دوران تحصیل

شروع تحصیلات متوسطه دکتر محمود حسابی مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود بنابراین او به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت، پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. او در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات و در سن ۱۹ سالگی لیسانس بیولوژی گرفت سپس در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد علاوه بر این او در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی نیز به تحصیلات دانشگاهی پرداخت به گونه‌ای که در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان "حساسیت سلول‌های فتوالکتریک" با درجه عالی دریافت کرد.

فعالیت‌های شغلی

با وجود شرایط مرفه کاری در آزمایشگاه‌های مجهز آمریکا، پروفسور حسابی تصمیم گرفت به ایران بازگردد. اقدامات او تأثیر چشمگیری در توسعه کشور داشت برای نمونه اولین نقشه برداری فنی و تخصصی در کشور (راه بندر لنگه به بوشهر) و اولین راه سازی مدرن در ایران (راه تهران به شمشک)، پایه‌گذاری اولین مدارس عشایر، دارالمعلمین، دانشسرای عالی و اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد، راه‌اندازی اولین رادیو در کشور، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی، تعیین ساعت ایران، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران، پایه گذاری شورای عالی معارف، پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران و راه اندازی اولین توربین آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور جزو اقدامات دکتر حسابی بود همچنین ایجاد انجمن زبان فارسی و تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران از جمله فعالیت‌های اجرایی دکتر حسابی در کشور محسوب می‌شود.

آثار، جوایز و افتخارات

آثار نوشته شده توسط دکتر محمود حسابی شامل کتاب قانون در سال ۱۳۱۲، کتابی در تفسیر امواج دوبر در ۶ رساله در سال ۱۹۴۶، کتاب‌های فیزیک دبیرستان در سال ۱۳۱۸، کتاب نام‌های ایرانی در سال ۱۳۱۹، کتاب آئین نامه امور مالی در سال ۱۳۳۳، کتاب دیدگانی فیزیکی در سال ۱۳۴۰، مقاله ذرات پیوسته منتشر شده در مجله آکادمی آمریکا، مقاله اثبات نظریه بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبه عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول) در مجله انجمن آمریکا در سال ۱۹۴۸، مقالات ذرات بی نهایت گسترده در نشریه فیزیک فرانسه در سال ۱۹۵۷، وندها و گهواژه‌های فارسی در سال ۱۳۶۸ و فرهنگ لغت حسابی (انگلیسی به فارسی) می‌شود.

محمود حسابی به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل داشت. او در مطالعات و پژوهش‌های خود از زبان‌های سانسکریت، لاتین، پهلوی یونانی، ایتالیایی، روسی و ترکی استفاده کرده است. دکتر حسابی در سال ۱۹۹۰ میلادی، به عنوان "مرد اول علمی جهان" برگزیده شد و در سال ۱۳۴۹ عنوان "استاد برجسته دانشگاه تهران" را دریافت کرد. در سال ۱۳۶۶ در کنگره ۶۰ سال فیزیک ایران که به مناسبت بزرگداشت استاد برگزار شد از خدمات وی به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی شد. در نهایت می‌توان به این موضوع اشاره کرد که این فرد نشان لژیون دونور فرانسه را که بالاترین نشان علمی فرانسه است، دریافت کرد.

مرگ دکتر حسابی

دکتر محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی هنگام معالجه بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه او در شهر تفرش قرار دارد. کمی پس از مرگ دکتر حسابی، یعنی در سال ۱۳۷۲ خانه او به موزه‌ای تبدیل شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها، تقدیرنامه‌ها، عکس‌های قدیمی، متن نطق‌ها و نوشته‌ها از جمله پژوهش‌های مربوط به بی نهایت بودن ذرات به نمایش گذاشته شده است. موزه ذکر شده در تهران در خیابان تجریش قرار دارد./ایمنا