به گزارش مفتاح_منیره فهامی/ طبق آمار سازمان بهداشت جهانی 10درصد جمعیت جهان به نوعی دچار معلولیت هستند و در برخی از کشورها این نسبت به بیش از 20 درصد نیز میرسد. حفظ عدالت اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی به ویژه شهروندان دارای معلولیت از سیاستهای کلان و اصلی شهرداریهاست. یکی از مهمترین حقوق شهروندی معلولان، جانبازان، سالمندان و کمتوانان جسمی و حرکتی حق دسترسپذیری است؛ البته در هر شهر ستاد مناسبسازی فضاهای شهری معابر،پارکها و ساختمانها به این حوزه توجه و تمرکز ویژه دارد و بودجهای برای اقدامات لازم در این زمینه تخصیص داده میشود؛ ولی آیا در عمل معلولان و کمتوانان جسمی و حرکتی و سایر موارد ذکر شده میتوانند از همه امکانات شهری استفاده کنند یا محدودیتهایی باعث شده تا آنها کمتر به اجتماع آمده و این امر زمینهساز کاهش فعالیتهای انتخابی و تعاملات اجتماعی آنها در جامعه شود و نگذارد تا آنان بتوانند از تمام توانمندیهای خود استفاده کنند و نقش بیشتری در جامعه داشته باشند.
*نبود وسیله مناسب حمل و نقل عمومی
یکی از محدودیتهایی که آمد و شد را برای معلولان به ناتوانی تبدیل میکند؛ نبود وسیله مناسب حمل و نقل عمومی است. استفاده و یا داشتن خودرو شخصی برای بسیاری از معلولان به لحاظ مشکلات فیزیکی یا مالی امکانپذیر نیست. از طرفی گرفتن ماشین دربست و تاکسی هم در طولانی مدت هزینه بسیاری برای آنها به دنبال خواهد داشت. بهترین وسیله استفاده از وسایل نقلیه عمومی است که متأسفانه اتوبوسهای شهری به علت نداشتن فضای مناسب و پلههایبلند استفاده را برای معلولان ناممکن کردهاست. البته در سالهای اخیر طرحهای دانشبنیان و آزمایشی در این زمینه انجام شدکه متأسفانه ادامه پیدا نکرد. اگر وسایل نقلیه عمومی مانند: وَن،تاکسی ، مینی بوس و اتوبوسهایی با نام ویژه معلولان و امکانمات خاص در سطح شهر وجود داشت مشکل زیادی از معلولان کم میکرد.
*محدودیتهای تردد
یک فرد معلول نیز مثل سایر انسانها نیاز به بیرون رفتن از منزل ،گردش و تفریح دارد؛ ولی همین که پایش را از خانه بیرون بگذارد مشکلات زیادی جلوی پایش قرار میگیرد که او را از آمدن دوباره به کوچه و خیابان منصرف و ناامید میکند. بخش عمدهای از این مشکلات به موانع موجود در پیادهروها باز میگردد و دیگری وجود اختلاف ارتفاع پیادهروها با سطح خیابانها و یا پلهکانی بودن بعضی از این معابر و عدم وجود سطح شیبدار برای تردد است. هراس از افتادن و وجود تفاوت ارتفاع ناگهانی در سطح معابر آرامش را از فرد معلول میگیرد. همین موارد باعث میشود شخص معلول حاشیه خیابان را برای تردد انتخاب کند که در این صورت امنیتش دچار تهدید میشود. در این راستا برای افراد کمبینا یا نابینا خطهای برجسته زرد رنگی در وسط بعضی از پیادهروها قرار گرفته است؛ اما مشکل وقتی شروع میشود که پیادهرو به کوچه و محل گذری برسد. این موانع موجب بروز آسیبهای جسمی خفیف تا شدید و یا اختلال در جهتیابی ضمن حرکت شده و احساس تهدید از طرف محیط را برای شخص معلول بوجود میآورد و سبب ایجاد نا امنی، اضطراب،ترس و نگرانی در او میشود.
گذشته از تجهیزات شهری ،عدم توجه شهروندان و مسدود نمودن پیادهرو با موانع گوناگون نیز مسئله مهم دیگری است. بیم برخورد با موانع فضایی غیر قابل تشخیص که حتی توسط عصای سفید هم مشخص نمیشود؛ احتمال برخورد با چنین موانعی باعث فشارروانی مضاعفی برای آنها میشود. بنابراین تجربه رفت و آمد در خیابان و اماکن عمومی برای معلولان تجربهای متفاوت و بسیار پرزحمت،پ راضطراب ،زمانبر،انرژیبر و هزینهبر بوده و همین امر امکان دسترسی و بهرهمندی مستقل معلولان به غالب اماکن و تسهیلات شهری ولو در سازمانها و ستادهای مرتبط با معلولین را غیر ممکن کردهاست.
*در دسترس نبودن سرویسهای بهداشتی معلولان
از دیگر مشکلات معلولان و افراد کمتوان جسمی و حرکتی که بسیار کم به آن پرداخته شده است و امری مهم و ضروری است نبودن و یا عدم دسترسی به سرویسهای بهداشتیمعلولان در سرویسهای بهداشتیعمومی است. متأسفانه در بیشتر سرویسهای بهداشتی علیرغم هزینه خرید و کارگذاری سرویس بهداشتی ویژه معلولان(فرنگی) بیشتر اوقات یا در سرویس قفل است یا به محلی برای گذاشتن وسایل نظافت سرویس بهداشتی و انباری تبدیل شدهاست که در عمل سرویس بهداشتی را غیرقابل استفاده کردهاست و یا اصلا پیش بینی لازم برای سرویس معلولان نشدهاست.
مورد دیگر در این زمینه جانمایی نا مناسب ساختمان سرویس بهداشتی است. بسیار دیده میشود سرویس بهداشتی در زیر زمین یا مکانی در قسمت پایین قرار گرفته که برای دسترسی به آن باید چندین پله را شخص معلول پایین رود که برای او همراه با مشقت زیاد بوده ویا غیر ممکن است. در حالی که با پیش بینی سطح دسترسی با شیب استاندارد بسیاری از این مشکلات حل میشود. البته این مورد مکانهای اداری، بانکها، بعضی از مراکز بهداشتیدرمانی و حتی مساجد را هم شامل میشود. در چند سال اخیر در بسیاری از مساجد برای افراد سالمند و یا کمتوان جسمی و حرکتی میز و صندلی قرار داده شده تا موقع اقامه نماز بتوانند از آن وسایل استفاده کنند. این اقدام مثبت خود نمایانگر احساس نیازبه ایجاد تسهیلات لازم برای این دسته از افراد است. به طور قطع برطرف کردن این مشکلات از سر راه معلولان و افراد سالمند جامعه، نیاز به ایجاد زیر ساختهای لازم و صرف هزینه دارد؛ این نکته را نیز نباید از ذهن دور نمود که باید به حقوق شهروندی این افراد به عنوان عضوی از این جامعه و یک شهروند احترام گذاشته شود.
*نبود مکان شغلی مناسب
به خاطرعدم وجود فرصتهای برابر در زندگی،زمینه مشارکت کامل معلولان در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی جامعه فراهم نیست. آنها اغلب در مشاغل مرتبط با رشته تحصیلی و یا علاقهمندیهای خود مشغول به کار نمیشوند و نمیتوانندهمانند سایر شهروندان در امور مربوط به تحصیل، اشتغال، و سایر فعالیتهای جامعه حضور و مشارکت چشمگیر داشته باشند.
*عدم شناخت،نگرش و برخورد نا صحیح
علاوه بر موانع ذکر شده، روبهرو شدن معلولان با نگرشهاو برخوردهای ناصحیح اعضای جامعه یکی دیگر از مسائل مهم و موانع حضور آنها در جامعه است. غالب افراد جامعه، شناخت صحیحی از معلولان و توانمندی هایشان ندارند. برخی توانمندی آنها را بسیار و آنها را سرشار از هوش و استعداد و برخی دیگر آنها را ناتوان قلمداد میکنند. بعضی حقوق و شأنی برابر با دیگران برای آنها قائل نیستند و برخی دیگر نمیدانند کجا، چگونه و به چه طریق باید آنها را هدایت و کمک نمایند. گاهی به هنگام کمک ترحم بسیار نموده و گاهی منزلت،عزت نفس و استقلال آنها را زیر سوال میبرند. متأسفانه آنچه برای معلولان بیشتر از سایر مشکلات، آزاردهنده بوده و حضور و مشارکت آنها را در جامعه با مشکل بیشتری مواجه میسازد؛ فقر فرهنگی است که به شکلهای مختلف در جامعه ما وجود دارد.
در پایان باید گفت؛ امروزه وجود فرصتهای نابرابر در جامعه، از جمله موانع محیطی، مشارکت و یا دسترسی نابرابر معلولین به امکانات و تسهیلات شهری، عامل اصلی ناتوانی معلولین بوده و از مهمترین مسائلی است که همواره در زندگی با آن روبرو هستند. متأسفانه علیرغم اهمیت این موضوع، در کشور ما به خوبی به این مسئله پرداخته نشدهاست .با وجود تحول و تأکید رویکردهای برنامهریزیشهری به سوی دیدگاههای مشارکتی و همچنین پارهای اقدامات صورت گرفته در خصوص مناسبسازی معابر و فضاهای شهری طی سالهای اخیر، اقدامات مذکور به دلایلی چون؛ فقدان پژوهش، نیازسنجی، اولویتسنجی،مشارکت و کمک از رأی معلولان ،نبود نظارت دقیق و رعایت نکردن استانداردهای مشخص ،نبود اطلاعرسانی و آگاهسازی معلولان و سایر شهروندان از اقدامات صورت پذیرفته و نیز ضعف فرهنگی، فاقد کارآیی لازم بوده و رضایت معلولان را چنانچه باید جلب ننموده و اثربخشی مؤثری برای حضور معلولان در اجتماع نداشته است. امید است مسوولان ذیربط با اجرای طرحها و برنامههای مناسب در رفع این مشکلات همت و حمایت بیشتری نمایند.؛ تا معلولان، این پروانههای سبک بال را از پیلههای محدودیتهای اجتماع رهایی دهند.