بررسی وضعیت کنونی ایران در جذب دانشجویان بین المللی و شناسایی چالش ها و موانع مربوطه و ارائه راهکار
اگرچه ظرفیت های بالقوه برای جذب و آموزش دانشجویان بین المللی در ایران وجود دارد، اما از این موقعیت استفاده مطلوبی صورت نگرفته است. در برنامه ششم توسعه کشور، تعداد دانشجویان بین المللی در ایران ۷۵ هزار نفر هدف گذاری شده است. با این حال، بر اساس آمار یونسکو این تعداد ۲۵ هزار نفر اعلام شده است. چالش های بسیاری در سه مرحله جذب و پذیرش دانشجو، زندگی در ایرن در دوران تحصیل، و پس از فارغ التحصیلی این دانشجویان بین المللی در ایران وجود دارد. به منظور مرتفع ساختن این چالش ها، باید بین سازمان های دولتی، قوانین مربوطه، سازمان های مردم نهاد و دانشگاه ها همکاری کاملی شکل بگیرد.
ضرورت و اهداف پژوهش
جذب دانشجو از سایر کشورها، دستاوردهای عمده ای از ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دارد. با توجه به سرمایه گذاری وسیعی که ایران در دو دهه ی گذشته بر روی تربیت نیروی انسانی در سطوح بالای تحصیلات تکمیلی انجام داده است، از پتانسیل بالایی برای گشودن درهای اقتصاد دانش بنیان از طریق آموزش به دانشجویان بین المللی برخوردار است. از طرفی دیگر، ایران کشوری با سابقه ی تاریخی و فرهنگی غنی و همچنین با وجوه دینی و مذهبی برجسته است. این ظرفیت زمینه را برای تحصیل دانشجویان در رشته های مربوط به ایران و اسلام و گسترش گردشگری از طریق این افراد و خانواده هایشان فراهم می آورد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه کشور تحت تحریم های اقتصادی قرار دارد، بالفعل کردن این مزیت می تواند یکی از راه های کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از طریق افزایش درآمدهای مستقیم ارزی و همچنین افزایش صادرات دانش بنیان به کشورهای منطقه باشد.
در افق برنامه ششم توسعه، جذب ۷۵ هزار دانشجوی بین المللی در دانشگاه های ایران و رسیدن تعداد این دانشجویان به ۱.۸ درصد از کل دانشجویان شاغل به تحصیل در کشور، هدف گذاری شده است. اما بر اساس آمار یونسکو، تعداد دانشجویانن بین المللی در ایران در سال ۲۰۱۷ تقریبا ۲۵ هزار نفر است. از طرفی دیگر، بیشترین رشد در ارسال دانشجو به خارج از کشور را منطقه آسیای مرکزی، آسیای غربی و جنوبی و کشورهای عربی داشته اند. اما ایران به جز برای کشورهای افغانستان و عراق، جزو ۵ مقصد اول این کشورها نبوده است.
موانع و چالش های موجود
بر پایه مطالعات میدانی و مصاحبه های صورت گرفته، لیستی از مشکلات زیست دانشجویان بین المللی، در وضعیت موجود استخراج شده است. این مسائل در سه گروه زیر طبقه بندی شده و عنوان می شوند.
مساثل مرحله جذب و پذیرش دانشجوی بین المللی
- ناشناخته بودن دانشگاه های ایران برای دانشجویان بین المللی
- عدم وجود موسسات خصوصی نقل و انتقال دانشجو با وجهۀ بین المللی در داخل کشور
- عدم استفاده از ظرفیت دانشگاه های واقع در مناطق آزاد برای جذب دانشجویان بین المللی
- عدم تحرک و همکاری وزارت امور خارجه با رایزنان علمی در راستای جذب دانشجویان بین المللی
- طولانی بودن روند انجام امور اداری
- عدم همسویی مسئولین دانشگاه ها با سیاست های اعلامی وزارت علوم در مورد جذب دانشجویان بین المللی
- مورد تایید نبودن مدارک دانشگاه های ایران در کشورهای همسایه
مسائل مرحله تحصیل (زیست در جامعه ایران)
- اعمال تبعیض بین شهروندان ملل مختلف توسط ایرانی ها در سطوح مختلف
- عدم وجود فرهنگ تعامل و همدلی بین دانشجویان ایرانی و غیرایرانی
- سخت گیری در تشکیل تشکل های دانشجویان بین المللی در دانشگاه ها به علت مخالفت وزارت کشور
- عدم احترام به سبک زندگی خارجی ها در ایران
- عدم اعطای گواهینامه رانندگی به دانشجویان بین المللی مجرد
- محرومیت دانشجویان بین المللی از شرکت در انتخابات شورای صنفی و انجمن های علمی
- نداشتن مجوز کار پاره وقت در حین تحصیل
- عدم تدریس به زبان انگلیسی در اکثر دوره ها
- عدم صدور کارت بانکی برای دانشجویان بین المللی و مشکلات نقل و انتقال پول
- عدم تخصیص وقت کافی برای دانشجویان خارجی توسط استادان
- عدم تسلط اساتید به زبان انگلیسی
- عدم امکان تغییر رشته برای دانشجویان بین المللی
- عدم تطابق دوره های آموزشی ایران با نیاز دانشجویان بین المللی
- اختلاف سطح فاحش دانشجویان ایرانی و دانشجویان بین المللی در دانشگاه های برتر
- پرداخت معادل ۸۰ درصد دوره شبانه برای دانشجویان مهاجر پذیرفته شده در دوره روزانه کنکور سراسری
- محرومیت دانشجویان مهاجر دوره روزانه از امکانات رفاهی دانشجویان روزانه به واسطه شهریه پرداز بودن
- عدم روشن بودن وضعیت بیمه دانشجویان مهاجر
- عدم تسلط کارمندان بخش بین الملل یا دفاتر سرپرستی دانشجویان بین المللی به زبان انگلیسی
- ضعیف بودن امکانات رفاهی در اختیار دانشجویان بین المللی در مقایسه با کشورهای رقیب
- عدم وجود برنامه های فرهنگی برای دانشجویان بین المللی در دانشگاه های علوم پزشکی
مسائل پس از فارغ التحصیلی
- عدم تشکیل کانون های دانش آموختگان دانشجویان بین المللی و قطع ارتباط کامل دانشگاه های ایران با دانش آموختگانشان پس از فارغ التحصیلی
- اجبار دانشجویان خارجی به ترک ایران و عدم اجازه اشتغال
ارائه پیشنهاد
موضوع جذب، آموزش و ادغام دانشجویان بین المللی دارای ابعاد گوناگون و بازیگران متنوع از سازمان های دولتی و مردم نهاد است. در برخی موارد، نیاز به اصلاح قوانین موجود در کشور احساس می شود. در قسمت جذب دانشجو از کشورهای منطقه، تمرکز بر بازاریابی و تبلیغات موثر و استفاده از همه کانال های ارتباطی کشور برای جذب دانشجویان بین المللی نقش مهمی را ایفا می نماید. هرچند باید توجه کرد که مطابق آیین نامه مصوب وزارت علوم، بخش خصوصی نیز باید در این زمینه فعال گردد تا با انگیزه متفاوت از بخش دولتی به گسترش بازارهای جذب دانشجویان بین المللی بپردازد.
در دوره حضور دانشجویان بین المللی، علاوه بر فعالیت هایی که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و بهداشت و آموزش پزشکی برای ارتقای خدمت رسانی به این دانشجویان در سطوح مختلف اداری صورت می گیرد، باید از ظرفیت های سازمان های مردم نهاد برای طراحی برنامه های تسهیل کننده ارتباط اجتماعی این دانشجویان با جامعه ایران استفاده گردد و راهبرد تعامل و ادغام فرهنگی سرلوحه فعالیت ها قرار گیرد.
در دوره فارغ التحصیلی نیز باید در جهت بهره برداری علمی و اقتصادی از افرادی که کشور ایران بر روی تحصیل آنان سرمایه گذاری کرده است برنامه ریزی صورت گیرد. همچنین هرچه سریع تر با راه اندازی کانون دانش آموختگان کشورهای گوناگون زمینه برای فعالیت مشترک بین این افراد و گروه های ایرانی چه در کشور خودشان و چه در ایران فراهم گردد. بدین صورت کانال جدیدی برای صادرات کالا و خدمات ایرانی به این کشورها باز شده و از سوی دیگر، همین افراد درگاهی برای جذب بیشتر دانشجو از کشور خود می شوند.
علاوه بر تمام موارد فوق، باید اشاره کرد که نزدیک به دوسوم دانشجویان بین المللی ایران، دانشجویان مهاجر افغانستانی هستند که بعضاً در ایران به دنیا آمده اند و تحصیلات پایه خود را نیز در ایران گذرانده اند. بر اساس پژوهش های انجام شده، این قشر تمایل به ادامه زندگی در ایران دارند و باید به گونه ای برخورد شود که این افراد بین خود و دانشجویان ایرانی تبعیضی احساس نکنند. در مواردی که محدودیت های قانونی در مسائل اقامت و تابعیت وجود دارد، با برخورد شفاف نسبت به آن مسئله، از شکل گیری هرگونه شائبه تبعیض و رفتار غیرانسانی در ذهن این افراد جلوگیری نمود. در این راستا، ساماندهی وضعیت شهریه و بیمه این دانشجویان از اولویت خاصی برخوردار است.
جمع بندی
با بررسی وضعیت موجود در جذب و زندگی دانشجویان بین المللی در ایران، مجموعه ای از چالش ها و موانع موجود شناسایی شدند. مهمترین تغییرات سیاستی لازم برای بهبود اکوسیستم دانشجویان بین المللی در ایران نسز شامل برقراری دوره های آموزشی به زبانی غیر از فارسی، صدور ویزای اشتغال پس از تحصیل، ورود بخش خصوصی در جذب دانشجویان، و تشکیل کانون فارغ التحصیلان است.
این مطالعه توسط اندیشکده دیاران و توسط امیرحسین چیت ساز زاده در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
