یکی از چالش هایی که دولت با آن مواجه است، ناکارآمدی سیستم تعرفه های گاز و برق است. میزان بالای یارانه پنهان پرداختی دولت به مشترکان پرمصرف، سالانه هزینه های زیادی به دولت تحمیل می کند. از این رو با توجه به مبانی قانونی که وجود دارد، لازم است با اصلاح تعرفه ها، یارانه پنهان مشترکان پرمصرف، حذف یا کمتر شود. همچنین فشار ناشی از افزایش یکسان تعرفه ها از روی مشترکانی که مصرف آن ها کمتر از الگوی مصرف است، برداشته شود. این اصلاح تعرفه ها باعث می شود که بخش قابل توجهی از یارانه پنهان مشترکان پرمصرف به دولت باز گردد و الگوهای مصرف نیز اصلاح شود.

ضرورت و اهداف پژوهش

نظام پلکانی تعرفه های برق و گاز مشترکین خانگی در حال حاضر به گونه ای طراحی شده است که هر چقدر مشترکین بیشتر مصرف کنند، از» یارانه پنهان « بیشتری بهره مند خواهند شد. به علاوه تا قبل از سال ۱۳۹۸، افزایش سالانه تعرفه ها برای همه مشترکین یکسان بوده و لذا فشار اقتصادی ناشی از آن، بر همه اقشار جامعه اعمال شده است. به منظور حل این مسئله و در راستای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، اصلاح تعرفه برق و گاز مشترکین پرمصرف خانگی ضروری است.

محاسبه یارانه پنهان مشترکین گاز خانگی

مقدار یارانه پنهان گاز در بخش خانگی، از طریق محاسبه اختلاف قیمت واقعی گاز به ازای هر مترمکعب با متوسط قیمت فعلی ضرب در کل مصرف بخش خانگی، بدست می آید. در حال حاضر روش های محاسبه قیمت واقعی گاز عبارتند از نرخ بازار جهانی، نرخ فلرینگ گاز، نرخ خوراک پتروشیمی های گازی و نرخ صادرات به کشورهای همسایه. در این پزوهش، سه روش اول مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، قیمت گاز معادل ۱۱.۶۵ سنت خواهد بود و یارانه پنهان پرداختی دولت در بخش گاز خانگی حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان برآورد می شود. با این نرخ، ارزش واقعی هر مترمکعب گاز معادل با دلار ۱۲ هزار تومانی، حدود ۱۴۰۰ تومان خواهد بود. اما در حال حاضر، متوسط قیمت هر مترمکعب گاز خانگی، حتی برای مشترکین پرمصرف، بیشتر از ۲۵۰ تومان نمی شود.

 محاسبه یارانه پنهان مشترکین برق خانگی

قیمت تمام شده هر کیلووات ساعت برق برابر با ۴۳۹ تومان است. در حالی که میانگین بهای برق بخش خانگی در سال ۱۳۹۸، حتی برای مشترکین پرمصرف، بیشتر از ۲۲۷ تومان نمی شود. در حال حاضر یارانه پنهان آخرین پله مصرفی ۸ برابر یارانه پنهان اولین پله است. با قیمت متوسط ۸۳ تومان برای هر کیلووات ساعت و با احتساب قیمت تمام شده ۴۳۹ تومان، کل یارانه پنهان برق بخش خانگی در سال ۱۳۹۸ حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

آثار اصلاح تعرفه مشترکین پرمصرف برق و گاز و پشتوانه قانونی آن

حذف یارانه پنهان برق و گاز مشترکین پرمصرف، نسبت به رویکردهای فعلی اصلاح قیمت ها چند مزیت دارد، از جمله:

• مشترکین پرمصرف به اصلاح رفتار خود ترغیب می شوند.
• شاخص عدالت در توزیع یارانه ها بهبود می یابد.
• بهره گیری از این الگو، نارضایتی اجتماعی کمتری ایجاد می کند.

اصلاح تعرفه مشترکین پرمصرف برق و گاز از نظر قانونی نیز میسر است. مبانی قانونی این اصلاح، ماده ۴ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، قانون هدفمند کردن یارانه ها (ماده ۱ بند ب، ماده ۱ بند ج)، بند الف از ماده ۳۹ بخش ۱۰ قانون برنامه ششم توسعه، و سند ملی راهبرد انرژی کشور مصوب ۶/۴/۱۳۹۲ هیئت وزیران را شامل می شود.

در این راستا سازمان برنامه و بودجه، برنامه اجرایی طرح جامع انرژی کشور را ارائه نمود. طبق این برنامه، اصلاح تعرفه حامل های انرژی و اعمال جریمه های مندرج در قوانین مرتبط با مشترکین پرمصرف بر اساس الگوی مصرف انرژی باید اجرایی شود.

پیشنهاد عملیاتی برای اصلاح یارانه پنهان مشترکین پرمصرف گاز

۷۵ درصد مشترکین مناطق معتدل کمتر از ۶۰۰ مترمکعب گاز در ماه مصرف می کنند. لذا پیشنهاد می شود الگوی مصرف مناطق معتدل برای مصرف گاز، ماهانه ۶۰۰ مترمکعب در نظر گرفته شود. بنابراین تعرفه اولین پله بعد از الگوی مصرف نصف ارزش واقعی گاز (معادل ۶۹۹ تومان) باشد. مشترکینی که بیشتر از ۸۰۰ مترمکعب در ماه مصرف می کنند و سه پله  بعد از آن، برابر با قیمت واقعی گاز باشد. مشترکینی که ماهانه بیشتر از ۱۱۰۰ مترمکعب مصرف می کنند نیز باید ۳ برابر قیمت واقعی گاز را پرداخت نمایند. در این صورت، درآمد دولت از بابت کاهش یارانه پنهان گاز مشترکین پرمصرف، بالغ بر۱۱۷۰ میلیارد تومان خواهد بود. اما اثر اصلی این اقدام، بهینه شدن مصرف است.

پیشنهاد عملیاتی برای اصلاح یارانه پنهان مشترکین پرمصرف برق

۸۵ درصد مشترکین برق زیر ۴۰۰ کیلووات ساعت در ماه مصرف می کنند. بر این اساس سه پیشنهاد زیر برای اصلاح یارانه پنهان مشترکین پر مصرف در نظر گرفته شده است:

۱- تعیین قیمت تمام شده برق به طور یکسان برای همه پله های بالاتر از الگو: قیمت برق پله های کمتر از الگو، به همان شکل تعرفه های مصوب سال ۱۳۹۸ باقی می مانند. اما تعرفه پله های مصرف بالاتر از الگو، همگی برابر با ۴۳۹ تومان تعیین می گردد. در این حالت متوسط قیمت برق مشترکین حاضر در بالاترین پله مصرفی کمتراز ۲۵۰ تومان است. درآمد دولت تقریبا معادل ۴۰۰ میلیارد تومان خواهد بود.

۲- تعرفه گذاری بر مبنای یارانه پنهان آخرین پله کمتر از الگو: در این شیوه نیز قیمت برق پله های کمتر از الگو، به همان شکل تعرفه های مصوب سال ۱۳۹۸ باقی می مانند. تعرفه پله های مصرف بالاتر از الگو به شکلی تعیین می گردند که یارانه اولین پله بالاتر از الگو برابر با یارانه پرداختی به آخرین پله کمتر از الگوی مصرف باشد. روند تخصیص یارانه پنهان در پله های بالاتر از الگو شکل نزولی خواهد داشت. در این حالت متوسط قیمت برق بالاترین پله مصرفی کمتر از۳۵۰ تومان برای هر کیلووات ساعت است. درآمد دولت ناشی از این الگو، معادل ۱۱۰۰ میلیارد تومان افزایش می یابد.

۳- تعرفه گذاری بر مبنای قیمت برق تجدیدپذیر: قیمت برق پله های کمتر از الگو، به همان شکل تعرفه های مصوب سال ۱۳۹۸ باقی می مانند. بر اساس اعلام وزارت نیرو، قیمت خرید تضمینی برق بادی برای مولدهای با ظرفیت یک مگاوات و کمتر، برابر با ۷۴۱ تومان و برای مولدهای خورشیدی با ظرفیت ۱۰۰ کیلووات و کمتر ، ۹۱۰ تومان و قیمت خرید تضمینی برق خورشیدی از واحدهای با ظرفیت ۲۰ کیلووات و کمتر ، ۱۰۴۰ تومان است. در این حالت متوسط پرداختی مشترکین پرمصرف به ازای هر کیلووات ساعت حدود ۴۰۰ تومان است. پیش بینی می شود که درآمد دولت بیش از ۱۷۰۰ میلیارد تومان افزایش یابد.

جمع بندی

با محاسبه ی قیمت واقعی گاز و برق و مقدار تعرفه ی آنها، مشاهده می شود که دولت هر ساله مقدار هنگفتی یارانه پنهان به مشترکین پرمصرف ارائه می دهد که با بالا رفتن مصرف، میزان این یارانه پنهان نیز افزایش می یابد. از این رو، دولت می تواند با استفاده از راهکارهای ارائه شده، این یارانه پنهان پرداختی را کاهش دهد. علاوه بر این، الگوی مشترکان پرمصرف اصلاح شده و فشار ناشی از افزایش یکسان تعرفه ها از روی مشترکین با مصرف گاز و برق متعارف برداشته می شود.

این مطالعه توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی و با همکاری صالح رحیمی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.