به گزارش مفتاح- مریم ابراهیمی دینانی/ " اگر دیدید بد عمل میکنم من انتقاد و اعتراض کنید تا من جبران کنم".این نامه ۵۷ ، نهج البلاغه حضرت علی علیه‌السلام است. ایشان نمونه کامل یک حاکم قائل به دمکراسي بود . در کنار ایشان اما، تندروهایی بودند که قبل از ایشان اظهارنظر میکردند و بعضا توهین می‌کردند اما امام علی، اجازه هیچگونه تهدید یا تعدی را نسبت به آنها نمی‌داد.

به روایت ابن ابی الحدید؛ در بحبوبه جنگ و شرائط امنیتی آنان بر علیه فرماندهی کل نه تنها اظهار نظر میکردند بلکه بر علیه او شوریدند ، ولی مورد حبس و قتل قرار نگرفتند‌، بلکه امامِ عدالت -امام علی- ابن عباس را برای گفتگو و شنیدن اظهار نظرشان به سمت آنان مامور نمود.

خوارج با اینکه در بیرون کوفه اردو زده بودند، امّا پیوسته بین کوفه و حروراء در حال رفت و آمد بودند و موجب آزار مردم و تحریک آنها می شدند. و گاهی به مسجد می آمدند و با تکرار شعار «لا حکم الا لله» مسجد را بهم میریختند و یا به امام جسارت میکردند و میگفتند : "قاتله الله کافراً ما افقهه!" (نهج ، ح/ ۴۲۰) اما با اینکه ادامه این وضع برای مردم بسیار خسته کننده و ملال آور شده بود و معترض بودند و به حضرت می گفتند: آیا از برخورد های آنها خسته نشده ای؟ چرا به نابودی آنها اقدام نمی کنی؟ ، اما امیرالمومنین (ع) اقدام به تهدید و یا حبس نمی‌کردند.

جالب است؛ برخی ازاظهارنظرعبورکردندو تا آنجا پیش رفتندو امام را تهدید میکردند و واکنش امام (ع) شگفت آور است! ابن اعثم نقل میکند ؛ در روز بیعت علی (ع) مردی مصری به او گفت: "ای ابوالحسن! ما بدین شرط با تو بیعت می‏کنیم که اگر چونان عثمان در میان ما عمل کردی، تو را بکشیم". علی پاسخ داد: آری!"(الفتوح/۲۴۶)

امام علی علیه السلام، چند عنصر را خطرناک در دین و دنیا می دانستند.
در حدیثی می فرمایند:
"همانا در دوزخ آسيایی هست كه همواره خُرد می كند.
آيا نمی پرسيد كه چه چيزی را خرد می‌كند؟
پرسيدند چه چيزی را خرد می‌کند یا اميرالمؤمنين؟
فرمود: عالمان فاجر و قاريان فاسق، زمامداران ستمكار، وزيران خيانتكار و كارشناسان دروغگو را.
(اينانند كه هميشه آسياى جهنّم روى كاكل آنان می‌چرخد.)
و ایشان همواره سعی در دور نگه داشتن خود و حکومتش از روی کاکل چنین انسان هایی داشتند.

** فساد ، باعث شورش اجتماعی میشود

فساد همواره در همه حکومت ها و در همه ادوار تاریخ بوده است ، اما تفاوت آن در عمق و گستره آن بوده است. با وجود نظارتی که دولت ها دارند اما همواره در بدنه هر سیستمی، کسانی هستند که به اموال عمومی دست درازی می‌کنند.
کائوتیلا، از کارگزاران ایالتی هند ، در بیش از دو هزار سال پیش می نویسد : " همانگونه که چشیدن مزه عسل یا زهری که بر نوک زبان نشسته است، اجتناب ناپذیر است، برای کسی که با پول های دولت سر و کار دارد، نیز ممکن نیست که از این ثروت ، مزمزه ای نکند."
و آنچه مسلم است ان است که ، فساد ، بر فقر و شورش و ناآرامی های اجتماعی هم تاثیر می‌گذارد.
در دوران امیرالمومنین هم آنچنان بود.با وجود اینکه ایشان معصوم بودند اما، کارگزاران وپاک دست نبودند .
ایشان اما، در خطبه ۱۵ بیان می‌کند، که تمامی اموالی که از طریق نامشروع توسط حکومت پرداخت شده است، باید به بیت المال برگردانیده شود.
وی حکومت را متعلق به مردم می دانست . و تلاش می‌کرد تا حکومت را بر اساس شایسته سالاری و نه قرابت خویشاوندی ، مدیریت کند. گاه اگر مخالف انتصاب کارگزاری بود ، اما به نظر جمع احترام میگذاشت و تمکین ميکرد.

حضرت حق نظارت مردم بر عملکرد کارگزاران را به رسمیت می شناخت. ایشان بر اساس گزارشهای مردمی، به عزل استانداران اقدام مي كرد. وقتی سودۀ حمدانیه به نمایندگی از گروهی از مردم، گزارشی از عملکرد حاکم یک منطقه داد و خطای کارگزار در نزد حضرت محرز شد، حضرت همانجا حکم عزل کارگزار خویش را داد و وی را به مرکز احضار کرد.
نظارت مردمی در دنیای امروز با بهره گیری از احزاب مستقل قوی و رسانه های آزاد امکان پذیر است. پدیدۀ سوت زنی در برخی کشورهای پیشرفته مورد تایید قرار گرفته است.

آزادی بیان سیره علی علیه السلام

حضرت علی علیه السلام همچنین به آزادی بیان اعتقاد داشتند . در خطبه ۲۰۷، نهج‌البلاغه اینگونه عنوان کرده است. "و گمان نكنيد كه شنيدن سخن حق بر من سنگين است.. کسی كه اگر سخن حق به او گفته شود، يا عدالت به او پيشنهاد گردد بر او سنگين آيد، عمل به حق و عدل بر او دشوارتر است. بنابراين از حق گويی يا مشورت به عدل خودداری نكنيد"
حقوق بشر ، نیز مساله ای است که ایشان به آن اهمیت زیادی میدادند .در نامه ۵۳، به مالک اشتر می‌فرمایند،
"مهربانی و محبت و لطف به مردم را شعار قلب خود قرار ده و بر مردم همچون حيوان درنده مباش كه خوردن آنان را غنيمت دانی، زیرا مردم بر دو گروهند: يا برادر دينی تو هستند( با تو هم عقیده هستند)يا (اگر هم عقیده تو نیستند ) مانند تو انسان هستند."
جلوگیری از فساد قبل از وقوع آن نیز همواره دغدغه ایشان بود .حضرت در نامه ۲۰، به زیاد بن ابیه می فرماید، " به خدا قسم می خورم، قسم صادقانه که اگر به من خبر رسد كه در بيت المال مسلمانان در مالی اندك يا زياد خيانت ورزيده ای، چنان بر تو سخت گيری كنم كه تو را تهيدسـت و سنگين بـار و ذليـل و پسـت كنـد! والسّـلام"

وی از محاکمه عادلانه مفسدین اقتصادی ، غافل نبود.در نامه ۴۱ خطاب به یکی از کارگزاران می گوید:"چون زمينه تشديد خيانت به امت برايت فراهم شد به سرعت حمله كرده، و به شتاب از جای جَستی، و آنچه توانستی از اموالی كه براي بيوه زنان و يتيمان نگهداری می شد مانند گرگ تيز رو كه بزغاله مجروحِ از پا افتاده را بربايد، ربودي، و آن مال را با خيال راحت به حجاز منتقل كردي، بدون اينكه در اين غارتگری احساس گناه كني! آن گاه که خداوند به من قدرت دست يابی به تو را بدهد چنان عقوبتت كنم كه عذرخواهم نزد حق باشد، و با شمشيرم گردنت را بزنم شمشيری كه احدی را با آن نزدم جز اينكه وارد جهنّم شد. به خدا قسم اگر حسن و حسينم آنچه را تو انجام دادی انجام می دادند، از من نرمشی نمی ديدند، و به مرادی نمی رسيدند، تا اينكه حق را از آنان بازستانم، و باطلی را كه از ستمشان به وجود آمده نابود سازم."

سرکوب رانت خواری نیز در دستور کار ایشان بود . در خطبه ۲۱۵ می فرماید " به خدا قسم عقيل(برادرم) را در اوج فقر ديدم كه يك مَن گندم از بيت المال شما را از من درخواست داشت آهن پاره ای را گداخته و به بدن او نزديك كردم تا مايه عبرتش شود.

تاریخ دینی ما پر از سرفصل های شکیل مملکت داری است .کافی است برگ هایش را ورق بزنیم.