به گزارش مفتاح-منیره فهامی/ چند خادم ، یک مُبلّغ، یک مداح و یک پرچمدار که روی دستانش پرچم سبز حرم را حمل می‌کند؛ پرچمی سبز که نوشته زرد رنگ «آستان قدس رضوی» روی آن از دور چشم هر بیننده را مجذوب خودش می‌کند. چه زیبا! این پرچم جلودار شده است برای یک شروع،یک حرکت و بازخوانی یک مکتب. مکتبی که به نام امام کرم وکرامت است. مکتبی با خدمتی کریمانه.

*خدمت کریمانه در سیره رضوی

خدمت کریمانه در تمام زندگی ائمه (علیهم السلام) قابل مشاهده است. نمونه‌ای از اهمیت خدمت کریمانه در سیره رضوی را می‌توان در سفارشات امام رضا (علیه السلام) به فرزندش امام جواد (علیه السلام) مشاهده کرد. امام رضا (علیه السلام) از خراسان براي فرزندش امام جواد (علیه السلام) نامه اي نگاشته و در قسمتی از این نامه برای پسر دلبندش می‌نویسد: «پسرم خدا تو را نگهدارد و از دشمنانت پناه دهد، عزيزم پدرت فدايت باد! من در مورد اموال دنيوي‌ام به تو توضيح داده‌ام در حالي كه زنده و سرپا هستم. آن اموال را من در اختيار تو گذاشتم تا به بستگانت صله رحم نمائي! به خدمتگزاران پدرم موسي بن جعفر و جدم امام جعفرصادق علیهم السلام احسان و نيكي بكني!»(1)                                                                                                                         

آن حضرت در نامه ي ديگري نيز چنين مي‌نگارد:« اي ابوجعفر! به من اطلاع داده‌اند كه خادمان تو هنگام خروج از منزل تو را از در كوچك و پشتي مي‌برند و اين بخاطر بخل و تنگ نظري آنهاست كه از تو به نيازمندان خيري نرسد. پسرم به حقي كه بر گردن تو دارم از تو مي‌خواهم كه هنگام ورود و خروج از در اصلي و عمومي رفت و آمد كني و هنگامي كه از منزل بيرون مي‌آيي با خودت طلا و نقره و پول بردار و هر كس از تو چيزي خواست او را دست خالي بر مگردان! اگر عموهايت از تو كمك مالي خواستند كمتر از پنجاه دينار عطا نكن و بيشتر از آن را خود داني! و اگر عمه‌ هايت از تو چيزي طلب كردند كمتر از بيست و پنج دينار مده و بيشتر از آن به اختيار توست. اين توصيه‌هاي من بخاطر بلندي مقام تو در نزد خداي تعالي است. پس به ديگران انفاق و احسان و خدمت نما و از خداي صاحب عرش ترس فقر و تنگدستي نداشته باش!» (2)                   

امام رضا همانند جدش امير مؤمنان علي و پدران بزرگوارش شبها به منازل فقراء و محرومين سركشي نموده و لوازم مورد نياز آنان را فراهم مي‌ساخت. ابراهيم بن عباس مي‌گويد:« آن حضرت بسياري از خدمات خود را به صورت مخفيانه و ناشناس انجام مي داد. در شبهاي تاريك كه ظلمت همه جا را فراگرفته بود امام رضا (علیه السلام) به پخش صدقات و احسان به منازل نيازمندان اقدام مي‌كرد. اگر كسي ادعا كند كه در عصر او نيك مردي همانند امام رضا علیه السلام ديده است باور نكنيد.»(3)                                                                   

*خدمت کریمانه دشمن را به دوست تبدیل می‌کند

خدمت کریمانه برای انسان شایسته‌ترین اخلاق است. مراد از خدمت کریمانه یعنی اینکه انسان در تمام جهات وجودیش چه به لحاظ فردی، چه به لحاظ اجتماعی ،چه به لحاظ تعاملش با محیط زیست ومنابع طبیعی ،چه ارتباطش با جامعه انسانی و حتی ارتباطش با پروردگار عالم باید کریمانه و عمل او به دور از ریا ،تملق و چاپلوسی باشد. قرآن انسان را کریم معرفی کرده است. «و لقد کرّمنا بنی آدم»(4)همچنین در اولین آیه می‌فرماید: «اقرا وربک الاکرم»(5)یعنی خدای اکرم برای انسان ظهور کرده است و انسان اگر بخواهد به خدای اکرم رجوع کند جز از راه کرامت امکان پذیر نیست. ممکن است که انسانی علم داشته باشد ؛اما حلم است که این علم را کریم می‌کند. اگر شجاعت داشته باشد اما حس گذشت واحسان و...در آن نباشد او نمی‌تواند کرامت را برای انسان به ارمغان بیاورد. در میان جنبه‌های اخلاقی، آنچه که برای انسان پسندیده شده و مورد تاکید قرآن بوده و خدای عالم از انسان انتظار دارد این است که انسان برترین‌ها ومکارم اخلاق را انجام دهد تا موجب کرامت انسانی در اوشده و با چهره کرامت به زیارت و لقای خداوند برود. هشتمين امام شيعيان جهان در يك گفتاري روشنگر مي‌فرمايد: «خداوند متعال در روي زمين بندگاني دارد كه در رفع حوائج نيازمندان تلاش مي‌كنند و در عرصه خدمت‌رساني از هيچ كوششي فروگذار نيستند. آنان در روز قيامت از سختي‌ها و گرفتاريها در امان خواهند بود.» و باز می ‌فرمایند: « هر كس دل مومني را شاد گرداند خداوند دلش را در روز قيامت مسرور و خوشحال خواهد كرد.»(6)

هنر تمام رهبران اجتماعي به ويژه پيامبران الهي توفیق در دوستي با مردم و خدمت به آنان بوده‌است. رسول گرامي اسلام در همين راستا جمله‌ي معروفي فرموده‌اند كه: «سَيِّدُ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ»(7)، رهبر و آقاي مردم، خدمتگزار حقيقي آنان است.

امام رضا (علیه السلام) نه تنها در مورد دوستان و اهل ايمان خدمت و احسان را توصيه مي‌كرد بلكه آن حضرت طبق بينش قرآني خويش بر اين نكته تاكيد مي ورزيد كه با خدمت و احسان، دشمنان خود را به دوست تبديل كنيد و اين شيوه را از رسول گرامي اسلام در جذب افراد به سوي دين اسلام به ارث برده بود.

*خدمت کریمانه یعنی بخشیدنی بی منت وبدون درخواست

کرامت به معنای جود و سخا و بزرگواری است. بزرگواری به معنای داشتن جان، روح و درون بزرگ است، جان و روح متعالی در کالبد انسان‌هایی است که توانسته‌اند رابطه خود را با خداوند برقرار کنند و جز خدا را نبینند وجز به خدا نیاندیشند. «ای صاحب کرامت ! شکرانه سلامت ،روزی تفقدی کن،درویش بینوا را» از نشانه های ظهور و بروز کرامت بخشش به دیگران است.بخشیدنی بی منت و بدون درخواست وبی آنکه شأن فرد شکسته شود.

* آستان قدس رضوی، نمود عینی خدمت کریمانه

آستان قدس رضوی سالهاست که اخلاق کریمانه خود را با دستگیری از نیازمندان ،اهدای جهیزیه به زوج‌های جوان،فعالیت‌های فرهنگی، پزشکی، عمرانی و جهادی نشان داده‌است. همچنین با برگزاری برنامه‌های اجرا شده در دهه کرامت مانند برنامه زیر سایه خورشید نشان داده‌ که به تأسی از مولا امام رضا(علیه السلام) همیشه خدمت کریمانه را سرمشق و سرلوحه کار خود کرده‌است. یکی از فعالیت های کریمانه اخیر آستان قدس رضوی طبخ و توزیع 56 هزار پرس وعده غذا و100هزار قرص نان برای سفره های رمضان مجاوران کم بضاعت بود. همچنین 30هزار بسته افطاری ساده بین خانوارهای حاشیه نشین شهر مشهد توزیع شد و با هماهنگی و کمک‌های مدیریت امور مجاورین بنیاد کرامت رضوی با خادمیاران رضوی فعال در حاشیه شهر مشهد در ایام ماه مبارک روزانه 500پرس شله برای خانواده‌های کم برخوردار مشهدی طبخ و از مسیر کانون‌های محله‌ای خدمت رضوی توزیع شد. از اینگونه برخوردهای کریمانه بارها در زندگی امام رئوف و ائمه (ع) دیده‌ایم. آن بزرگواران وقتی بخششی می‌کردند نمی‌دیدند فرد مقابل دوست است یا دشمن؛ درخواست می‌کند یانه؛ صرف اینکه می‌دیدند آن فرد محتاج است به کمک او می‌شتافتند؛پس کرامت یعنی همان‌طور که خدا و امامش کریم است تو هم کریم باشی و روحت بزرگ باشد. رسیدن به کرامت یعنی رسیدن به خدا و تقوای الهی ،یعنی عبادت بدون ریا ،معامله بدون ربا ،یعنی در همه شئونات زندگی ملاک اصلی برایت دینداری باشد؛ یعنی الگویت بشود عالم آل محمد.

*خدمت به خلق شاخصه مهم خدمت کریمانه

برای رسیدن به کرامت باید شاخص‌های کرامت را بشناسیم و در خودمان نهادینه کنیم. از شاخص‌های کرامت می‌توان به توحید محور بودن اشاره‌کرد. یعنی در تمام رفتارها و کردارها، در زندگی اجتماعی، محیط کار،زندگی شخصی و سایر امور شاخص اصلی توحید محوری باشد.

شاخص دیگر علم توأم با عمل است. یعنی انسان برای خودنمایی کاری را انجام ندهد و علم وعمل با یکدیگر همسو باشد. دست کم نگرفتن کارهای کوچک از دیگر شاخص های کرامت است. مثل: محبت به خانواده ، همسایه و خلق خدا؛ چون همین رفتارهای کوچک ، شاخص‌های بزرگ کرامت را در جامعه ترویج می‌دهند.

یکی دیگر از شاخص‌های کرامت خدمت به کسی است که به ما بدی کرده باشد. یعنی اگر زمانی که ما نیاز داشتیم او می‌توانست ولی دستمان را نگرفت؛ وقتی نیاز داشت ما دستش را بگیریم. می‌دانیم غیبتمان را کرده ولی ما خوبی او را بگوییم. سلام نکردنش را با پیش قدم شدن در سلام جواب دهیم. اینها می‌شود خدمت کریمانه. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «جوانمرد،کسی است که بدی را با نیکی پاسخ دهد.» از موارد دیگر که باید در رفتار کریمانه به آن توجه کنیم حسن خلق وگشاده رویی است. فرد مسئول نباید در قبال افراد خسته باشد و یا بگوید وقت ندارم. خدمت کریمانه را باید قبل از درخواست فرد انجام دهیم. یعنی همواره برای انجام خدمت آمادگی داشته باشیم. حضرت علی (ع) می فرمایند:«الکریم من بدء باحسانه»(8) کریم کسی است که آغازگر نیکی باشد و شروع به احسان کند. »صبر وبردباری در انجام خدمت جزء صفات کریمانه است. حضرت علی (ع) در حدیثی دیگر می‌فرمایند احترام وتکریم دیگران ،احترام وتکریم به خود است.

همان‌طور که اشاره شد. شاخص‌های مهم خدمت کریمانه عبارتند از: انجام کار با انگیزه الهی، هدف‌دار ،اخلاق‌مدارانه، با بالاترین کیفیت، همراه با شناخت نیاز، پیگیری و اقدام  بدون مزد و منت. یادمان باشد که امیرالمؤمنین می‌فرمایند: «افضل الناس انفعهم للناس» «بهترین مردم کسی است که برای مردم مفیدتر باشد.» وامام صادق (ع) کسانی را که مرجع مردم در گرفتاریها و مشکلات هستند،مومن حقیقی شمرده‌اند و می‌فرمایند:«خداوند در روی زمین بندگانی دارد که مردم در انجام خواسته‌های دنیایی و آخرتی خود به آنان پناه می‌برند. آنها مؤمنان حقیقی هستند و روز قیامت در امانند.» خدمت رسانی در آثار مکتوب علمای اخلاق نیز در شمار فضیلتی اخلاقی مورد بحث قرار گرفته است. از جمله مرحوم نراقی در کتاب جامع السعادات روایات متعددی درباره این موضوع آورده ودر مقابل،بی اعتنایی به امور مسلمانان،ترک کردن و سهل انگاری در آن را نتیجه کینه و دشمنی، کسالت، حسادت، بخل و ضعف نفس انسان شمرده است.

1-تفسیر عیاشی،ج1،ص131

2-مشکاةالانوار،ص233

3-عیون اخبار الرضاعلیه السلام،ص183

4-سوره اسراء،آیه70

5-سوره علق،آیه3

6-وسایل الشیعه،ج16،ص366

7-من لایحضرالفقیه،ج24،ص326

8-میزان الحکمه،ج8،ص365