19:01 1400/03/30

کشور عراق یکی از استراتژیک ترین همسایه های جمهوری اسلامی می باشد و روابط بین دو کشور تاثیر بسزایی در آینده هر دو دارد. متاسفانه اتفاقی از جمله جنگ در عرق، حضور آمریکایی ها، ظهور داعش در عراق سبب شده که تعاملات بین ایران و عراق در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی ایده آل نباشد، از طرفی در ماه­های اخیر اتفاقات متعددی در حوزه روابط بین دو کشور اتفاق افتاده که با توجه به این تحولات، نکاتی در توصیف و آسیب­ شناسی وضعیت فعلی و سپس راهبردهای بلندمدت اقدامات متناسب با این تحولات ارائه می­گردد.

ضرورت و اهداف پژوهش

کشور عراق به عنوان همسایه ­ای که بیشترین مرز خاکی با جمهوری اسلامی را داراست از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. علاوه بر این قرابت جغرافیایی، روابط دیرینه دو ملت، تشابهات فرهنگی بسیار زیاد و … باعث شده که روابط دو کشور فراتر از دو همسایه باشد و پیشرفت و سعادت هر یک از دو ملت، پیشرفت و سعادت دیگری قلمداد شود. روابط جمهوری اسلامی با دولت عراق در سال­ های پس از سقوط نظام بعثی همواره مثبت ارزیابی شده است. در ماه­های اخیر اتفاقات متعددی در حوزه روابط بین دو کشور اتفاق افتاده که لزوم بازنگری و تصحیح در عملکردهای اشتباه و تقویت و تاکید بر رویکردهای صحیح را بیش از پیش ضروری می ­سازد.

توصیف صحنه و آسیب ­شناسی

  • فقدان چشم انداز همکاری اقتصادی و عدم توجه به ظرفیت ­های فرهنگی میان ایران و عراق

یکی از خلاء های مهم جمهوری اسلامی در تعامل با عراق، نداشتن چشم انداز بلندمدت همکاری اقتصادی با این کشور است. چشم اندازی که علاوه بر تأمین منافع اقتصادی، منافع سیاسی و راهبردی جمهوری اسلامی را نیز تأمین کند.به عنوان مثال وضعیت صادرات برق و گاز به عراق در چشم انداز ۱۰ سال آینده باید چگونه باشد که هم منافع اقتصادی ایران را تأمین کند و هم نفوذ آمریکا در این بخش را کنترل کند. مساله زیارت، اتباع عراقی مقیم در کشور ایران و بالعکس، طلاب عراقی ساکن در ایران و بالعکس و … مسائل مهمی است که باید به ظرفیت آنها توجه کافی شود

  • محدود بودن تعاملات به گروه های سیاسی

از سال ۲۰۰۳ تاکنون ساختار سیاسی حاکم بر عراق همواره متأثر از تصمیمات گروه ها و احزاب سیاسی شکل گرفته و به همین جهت برنامه های جمهوری اسلامی نیز تحت تأثیر این شرایط، غالباً از طریق تعامل و رابطه با  این گروه ها پیش برده شده است .با این وجود تحولات اخیر در عراق نشان داد محدود کردن تعاملات به گروه های سیاسی نمی تواند نتیجه مورد نظر را حاصل آورد.

  • فقدان برنامه فرهنگی و رسانه ای مناسب برای مخاطب ایرانی

اغلب رسانه های داخلی جمهوری اسلامی تحولات عراق را صرفاً از منظر سیاسی و امنیتی بازتاب می دهند و معدود برنامه های اجتماعی نیز محدود به جنبه هایی از مراسم اربعین و در شبکه هایی با مخاطب خاص پخش شده است. همچنین محدودیت توان مالی برای حمایت و تقویت شبکه های ماهواره ای از یک سو، و تبدیل شدن این شبکه ها به تربیون احزاب سیاسی و عموماً کارکردهای خبری از سوی دیگر، اثرگذاری آن ها را به شدت پایین آورده است.

  • آرایش نظامی آمریکا، تقویت مجدد داعش و عدم تناسب ساختار و ماهیت نیروی قدس با اهداف راهبردی

استقرار موشکهای پاتریوت در عراق حتی با فرض خروج آمریکا از عراق، نیز خطرناک و علیه منافع ایران است. علاوه بر این مساله تمرکز آمریکایی ها در دو پایگاه نظامی عین الأسد (در مناطق سنی نشین) و الحریر (در مناطق کردنشین) از جهت راهبردی برای ما تهدید است. یکی از دلایل موفقیت نیروی قدس در نبرد با تروریست های داعش، تجربه و دانش نظامی کافی و توان سازماندهی مردم در قالب گروه های نظامی بود. اما به همین دلیل نیروی قدس توان لازم برای پیش بردن دیگر ابعاد مهم همکاری از جمله بعد اقتصادی  با طرف های عراقی را ندارد.

راهبردها و اقدامات پیشنهادی

  • مدیریت صحنۀ عراق پس از شهید سلیمانی

وضعیت کنونی عراق به گونه ای است که نیاز به حضور همه­جانبه دستگاه­های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و حتی گروه های مطمئن مردمی در صحنۀ عراق می­باشد. طبعا معقولانه ترین انتخاب در میان گزینه­های مدیریت واحد بر عراق، سیستمی است که سالیان گذشته این فرماندهی را برعهده داشته و نباید نبود فرمانده سابق، ضعف ساختار و سیستم را نیز در پی داشته باشد.

  • طراحی برنامه بلندمدت همکاری اقتصادی با عراق

برای پایدارسازی و هدفمند کردن تعاملات اقتصادی جمهوری اسلامی با عراق باید توافقنامه ای جامع و پایدار اقتصادی میان دو طرف به امضا برسد. این توافقنامه باید متمرکز بر نقاطی خارج از نفوذ و سیطره آمریکا و با محوریت موضوع کلان و مشترکی مانند مراسم اربعین تعریف شود. به عنوان مثال پروژه های حمل و نقل جاده ای و ریلی و یا نیروگاهی، با هدف تأمین نیازهای مراسم اربعین و تدوام فعالیت اقتصادی در طول سال، بخشی از این توافقنامه باشند.

  • اخراج آمریکا از عراق، مذاکرات دولت عراق با آمریکا

باید از تمام ظرفیت­های موجود علیه ایالات متحده در عراق استفاده شود. مصوبه پارلمان هم­چنان ظرفیت قانونی است که باید از آن نهایت استفاده صورت گیرد. سایه تهدید مقاومت(البته صرفا به صورت چماق بالای سر و نه رویارویی بالفعل در شرایط فعلی) همچنان بالای سر آمریکا در عراق باقی بماند.

  • رابطه با کردها و اهل سنت و مرجعیت و حوزه علمیه

محور و رهبر در فضای کردی عراق می توانند گزینه هایی مانند نیچروان بارزانی و برهم صالح باشند. افرادی همچون مسعود و مسرور بارزانی بسیار خطرناک هستند و باید برای عدم قدرت گرفتن آنها، از امثال نیچروان و برهم حمایت کنیم. ارتباط با مرجعیت عظمای نجف و نهاد دین در عراق باید از طریق نهادها و اشخاص حوزوی صورت بگیرد و شخص یا نهاد با سبقۀ طلبگی، دارای وزان علمی بالای در حوزه­های علمیه متولی و مسئول پروندۀ ارتباط جمهوری اسلامی با حوزه و مراجع نجف باشد.

جمع بندی

برای جمهوری اسلامی ایران روابط با کشور عراق که بیشترین مرز خاکی را با ایران دارد، از اهمیت بسزایی برخوردار است. پس از سقوط نظام بعث این روابط مثبت ارزیابی شده است اما اشتباهاتی در این مدت اتفاق افتاده است که لازم می  دارد به تصحیح و تقویت روابط رسیدگی کرد. از جمله  این آسیب ها فقدان چشم انداز همکاری اقتصادی با عراق و همچنین فقدان برنامه های فرهنگی و رسانه  ای می باشد. از طرفی حضور آمریکایی ها سبب آسیب در بخش روابط بین دو ملت و تقویت داعش شده است. بنابراین لازم است علاوه بر ایجاد یک برنامه راهبردی اقتصادی و فرهنگی، بر روابط با کردها و اهل سنت و همچنین مرجعیت و حوزه علمیه تاکید شود. همچنین باید از تمام ظرفیت­های موجود علیه ایالات متحده در عراق و اخراج آن ها استفاده شود.

این مطالعه در مرکز راهبری ورثه الانبیاء و توسط حجت الاسلام محمد قطرانی انجام شده  است.

مطالب پیشنهادی