حیا، عنصر بنیادین رفتار انسانی

به گزارش پایگاه خبری مفتاح/منیره فهامی: موضوع حجاب و رعایت آن در جامعه اسلامی ما موضوعی است که در سال‌های اخیر بسیار مورد هجمه دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران و اسلام قرار گرفته است ولی در کنار حجاب مسئله حیا نیز از اهمیت بسیاری قرار دارد. بسیاری از مشکلات و آسیب ‌هایی که در جامعه در روابط بین زن و مرد وحود دارد و به تبع آن خانواده‌ها را درگیر کرده و به نزاع، اختلافات و حتی در ادامه به طلاق عاطفی می‌انجامد بحث حیا و نادیده گرفتن آن است. این در حالی است که در کلام ائمه معصومین حیا به عنوان عنصر بنیادین در رفتار انسانی است. چه افراد مذهبی و چه غیر مذهبی باید در رعایت آن بکوشند. نکته حائز اهمیت این است که صرف داشتن حجاب کامل، حیا و رعایت آن از انسان سلب نشده، بلکه ملزم به رعایت دقیق آن هستیم.

*حیا در نهج البلاغه
در تعریف حیا باید گفت؛ حیا یکی از ویژگی‌های اخلاقی مهم در فرهنگ اسلامی است که به معنای شرم و حجب از انجام کارهای ناپسند یا مخالف اصول اخلاقی و دینی است. این ویژگی به عنوان یک فضیلت در متون دینی و به‌ویژه در کلام امام علی علیه‌السلام در نهج البلاغه مورد تأکید قرار گرفته است. در نهج البلاغه، امام علی علیه‌السلام به اهمیت حیا به عنوان یک عنصر بنیادین در رفتار انسانی اشاره کرده است.

*حیا موجب تقویت روابط انسانی می‌شود
در مفهوم حیا می‌توان گفت؛ حیا از نظر دینی به معنای حفظ کرامت انسانی و پرهیز از کارهایی است که انسان را در دیدگاه اجتماعی و دینی ضایع می‌کند. در آموزه‌های اسلامی، حیا موجب تقویت روابط انسانی، حفظ عفت و شرافت فردی و اجتماعی می‌شود. امام علی علیه‌السلام در نهج البلاغه از حیا به‌عنوان یکی از ویژگی‌های انسان‌های با تقویٰ یاد می‌کند که موجب می‌شود انسان از انجام اعمال ناشایست خودداری کند.

*حیا و ایمان ارتباطی نزدیک و مستقیم دارد
درباره جایگاه حیا در کلام امام علی علیه‌السلام به این نکته مهم می‌توان اشاره کرد که حضرت در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌های خود به اهمیت حیا اشاره کرده است. یکی از جملات معروف ایشان درباره حیا در خطبه ۱۹۲ نهج البلاغه است که فرموده‌اند:
«حیا از ایمان است و ایمان در بهشت است.»
این جمله نشان‌دهنده ارتباط نزدیک حیا با ایمان است و این‌که هرچقدر انسان در حیا و شرم از گناهان و زشتی‌ها بیشتر باشد، ایمانش قوی‌تر و عمیق‌تر خواهد بود.

*حیا موجب آرامش و صلح در جامعه می‌شود
حیا نه تنها یک فضیلت فردی است، بلکه بر روابط اجتماعی نیز تأثیرگذار است. در نهج البلاغه، امام علی علیه‌السلام تأکید می‌کنند که فرد با حیا موجب آرامش و صلح در جامعه می‌شود و از ایجاد هرگونه ناراحتی یا ایجاد تفرقه در روابط اجتماعی جلوگیری می‌کند. در نامه ۳۱نهج البلاغه به مالك اشتر، امام علی علیه‌السلام به او توصیه می‌کند که در برخورد با مردم حیا را رعایت کند و در هر موقعیتی متانت و ادب را از دست ندهد.

*حیا اصل مهم در رشد تقوی است
حیا یکی از اصول مهم در رشد تقویٰ است. امام علی علیه‌السلام در خطبه ۱۷۶نهج البلاغه می‌فرمایند:
«حیا کلید درهای بهشت است.»
این عبارت به این معناست که حیا نه تنها سبب دوری از گناهان می‌شود، بلکه به عنوان راهی به سوی نیکوکاری و تقویٰ به فرد کمک می‌کند تا در مسیر درست زندگی قدم بردارد.

*حيا، سبب مى شود انسان، در برابر زشتى ها حالت انقباض پيدا کند
در حکمت ۲۲۳ نهج البلاغه امام علی(عليه السلام) می‌فرمایند: مَنْ كَسَاهُ الْحَيَاءُ ثَوْبَهُ، لَمْ يَرَ النَّاسُ عَيْبَهُ.كسى كه حيا لباس خود را بر او بپوشاند، مردم عيب او را نخواهند ديد.
امام علی(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه به نكته اى درباره حيا اشاره كرده، مى فرمايد: «كسى كه حيا لباس خود را بر او بپوشاند، مردم عيب او را نخواهند ديد»; (مَنْ كَسَاهُ الْحَيَاءُ ثَوْبَهُ، لَمْ يَرَ النَّاسُ عَيْبَهُ). «حيا» حالتى نفسانى است كه سبب مى شود انسان در برابر زشتى ها حالت انقباض پيدا كرده و از آنها چشم بپوشاند.
در واقع، حيا سپرى است در مقابل اعمال قبيح و منكرات و اگر اين سپر وجود نداشته باشد، انسان به آسانى آلوده هر كار زشتى مى شود و تير قبايح بر بدن او فرو مى نشيند. «حيا» گاهى سبب ترك گناه و زشتى ها نمى شود، بلكه سبب پوشاندن و مخفى ساختن آن مى گردد كه اين نيز در حدّ خود اثر مثبتى است. امام(عليه السلام) در گفتار حكيمانه بالا به هر دو اشاره مى كند; حيا را به لباس (زيبايى) تشبيه كرده كه بر تن انسان مؤمن است و اگر عيبى نيز داشته باشد به وسيله آن پوشيده مى شود و مردم آن را نمى بينند.

*حیا، صفتى كه مقامش والا و غنايش بزرگ است
«حيا» بنا به روايتى كه از امام صادق(عليه السلام) نقل شده، از ويژگى هاى انسان و داراى آثار بسيار زيادى در زندگى بشر است. ایشان در آن حديث خطاب به مفضل چنين مى فرمايد: «انْظُرْ يَا مُفَضَّلُ إِلَى مَا خُصَّ بِهِ الاِْنْسَانُ دُونَ جَمِيعِ الْحَيَوَانِ مِنْ هَذَا الْخَلْقِ الْجَلِيلُ قَدْرُهُ الْعَظِيمُ غَنَاؤُهُ أَعْنِي الْحَيَاءَ فَلَوْلاَهُ لَمْ يُقْرَ ضَيْفٌ وَلَمْ يُوَفَّ بِالْعِدَاتِ وَلَمْ تُقْضَ الْحَوَائِجُ وَلَمْ يُتَحَرَّ الْجَمِيلُ وَلَمْ يَتَنَكَّبِ الْقَبِيحُ فِي شَيْء مِنَ الاَْشْيَاءِ حَتَّى إِنَّ كَثِيراً مِنَ الاُْمُورِ الْمُفْتَرَضَةِ أَيْضاً إِنَّمَا يُفْعَلُ لِلْحَيَاءِ فَإِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ لَوْ لاَ الْحَيَاءُ لَمْ يَرْعَ حَقَّ وَالِدَيْهِ وَلَمْ يَصِلْ ذَا رَحِم وَلَمْ يُؤَدِّ أَمَانَةً وَلَمْ يَعْفُ عَنْ فَاحِشَة أَ فَلاَ تَرَى كَيْفَ وُفِّيَ لِلاِْنْسَانِ جَمِيعُ الْخِلاَلِ الَّتِي فِيهَا صَلاَحُهُ وَتَمَامُ أَمْرِهِ;

«اى مفضل! نگاه كن به صفتى كه خداوند تنها به انسان ارزانى داشته و حيوانات از آن محرومند; صفتى كه مقامش والا و غنايش بزرگ است; يعنى حيا. اگر حيا نبود، انسان ها از مهمانشان درست پذيرايى نمى كردند، به وعده‌هايشان وفا نمى نمودند، نيازهاى ديگران را برآورده نمى ساختند و به دنبال كارهاى خوب نبودند و از كارهاى زشت در هيچ چيز پرهيز نداشتند. به طورى كه بسيارى از كارهاى واجب نيز در پرتو حيا انجام مى شود; اگر حيا نبود، جمعى از مردم حق پدر و مادر را نيز ادا نمى كردند و صله رحم به جا نمى آورند و اداى امانت نمى نمودند و از هيچ كار زشتى پرهيز نداشتند. آيا نمى بينى خداوند چگونه براى انسان جميع صفاتى را كه در آن صلاح و كمالِ كار اوست به او ارزانى داشته است؟».

از اين حديث شريف به خوبى استفاده مى شود كه اثر حيا تنها پرهيز از زشتى ها و قبايح (آن گونه كه بسيارى گمان مى برند) نيست، بلكه آثار مثبت زيادى در انجام واجبات و رعايت آداب و اخلاق انسانى دارد. به همين دليل در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله)مى خوانيم: «مَنْ لا حَياءَ لَهُ فَلا إيمانَ لَهُ; آن كس كه حيا ندارد ايمان ندارد».

در پایان باید گفت؛ حیا در نهج البلاغه به‌عنوان یکی از ارزش‌های اخلاقی مهم معرفی شده است که تأثیر عمیقی در شخصیت فردی و اجتماعی دارد. امام علی علیه‌السلام از حیا به‌عنوان یک ویژگی ممتاز یاد می‌کنند که باعث تقویت ایمان، حفاظت از کرامت انسانی و بهبود روابط اجتماعی می‌شود. در نتیجه، رعایت حیا نه تنها به فرد، بلکه به جامعه نیز نفع می‌رساند و سبب ایجاد فضایی از آرامش و صلح می‌گردد.

منابع:
نهج البلاغه، خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها
تفسیر نهج البلاغه، ترجمه و شرح علامه جعفری
بحارالأنوار، علامه مجلسی