مفتاح/ رسانه و مطبوعات در شرایط امروزی جوامع آن چنان عجین شده با زندگی روزمره مردم که گاه اتفاقات مهمی را نیز که خود شاهد بوده اند, باز از طریق رسانه پیگیری مینمایند تا واکنش مطبوعات و رسانه ها و تحلیل آن را دریابند . حادثه پلاسکو متاسفانه بسیار تماشاگر غیر توانمند داشت که البته حضور آن سیل جمعیت مخل وظیفه امدادگران همچون اورژانس و آتش نشانی موجب شده بود که اگر امروز جان حتی یک نفر به دلیل آن تجمع و دیر رسیدن نیروهای امدادی گرفته شد ؛ به گزاف نگفته ایم و مسئولیت مردم تجمع کننده در پیشگاه خداوند و خانواده قربانیان البته محرز است؛ اما همان مخاطبین و تجمع کنندگان باز به دنبال پیگیری خبر و تحلیل و ارزیابی آن از سوی رسانه ها بودند.
به واقع گاه آنچنان تاثیر گذاری رسانه شدید است که خود هدایتگر جامعه است.اعتماد مردم به سواد رسانه ها و تحلیل مسائل از سوی آنان , گرافیک مطبوعاتی و جاذبههای تصویری از دلایل این امر است که علاوه بر جنبه آموزشی, خاصیت سرگرم کنندگی نیز دارد.
این بار نه فقط وقایع جامعه بر روی رسانه تاثیرگذار است ؛ بلکه رسانه خود می تواند جامعه را به سمت و سوی صحیح و راهبردی هدایت نماید. نگاهی به صفحه اول امروز روزنامه های برخی از کشورهای همسایه ایران جالب توجه است . روزنامه امروز پاکستان چند خبر پیرامون حمله تروریستی مسلمانان نیوزیلند , زمین لرزه 5ریشتری و لرزیدن 10 شهر و نیز تیتر خبری مبنی بر غیر مطلوب بودن طبیعت نواز شریف و مسئولیت دولت را خاطرنشان کرده بود . همچنین پژوهش های موسسه تحقیقاتی ایالات متحده آمریکا در پاکستان پیرامون مخالفتهای مردمی و البته خبرهای متعدد از نیوزیلند و خودکشی و چیزی شبیه تشویش در تیتر اول روزنامه های این کشور مشهود بود.
اما در تیتر اول برخی از روزنامه های افغانستان نوشته شده بود: «در کشوری که صلح و سازش در میان نباشد از استقلال و هویت ملی خبری نیست». همچنین «هر کشور به شهروندانی نیاز دارد که نه تنها آماده ی تحمل و قبول تغییرات بلکه آماده اند جامعه ای تغییرپذیر را تایید کنند و خود را با زندگی در آن وفق دهند». «صلح؛ یعنی پایان خشونت و آغاز زیست جمعی مسالمت آمیز», «حکومت و ضرورت توسعه اقتدار سیاسی»,«رابطه مستقیم مهار آبهای کشور با امنیت ملی» «کابل و توسعه نا متوازن شهری» از مباحث مطرح در این روزنامه بود.
اما در بررسی روزنامه سومریه عراق دو موضوع حایز اهمیت بود : نکته اول: تیتر اول روزنامه های این کشور که بیشتر مبنی بر جنگ و ناآرامی و حوادث جاده ای و نیز اخباری با تیتر: «جمعیت مردمی در کرکوک تحت فشار قرار گرفت» و یا «هشدار بانک رافدین به صفحات جعلی در فضای مجازی برای اعطای وام» به نقل از سومریه نیوز مشهود بود.
اما نکته دوم: تعریف این روزنامه عراقی از حسن روحانی رییس جمهوری ایران بود . این روزنامه در وصف رییس جمهور ایران میگوید: «وی به دلیل روابط نزدیکی که با روحانیون داشت به پیروزی در انتخابات دست یافت که البته محمود احمدی نژاد رییس جمهوری سابق ایران در بیانیه ای عملکرد او(حسن روحانی) را مورد انتقاد قرار داد و مستند اظهارات خود را سخنان وزرای این دولت قرار داد». همچنین این روزنامه عراقی در پایان, با استناد به سخنان رهبر ایران میگوید: «رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان بیان داشتند: احساس مسئولیت مقامات یک وظیفه است، و مطلع نبودن از اقشار جامعه، در نتیجه رفتار برخی از مقامات قابل نکوهش است که ایشان با انتقاد از عملکرد دولت حسن روحانی, ناکامی در رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی را عنوان نمودند».
گرچه این مطالعه تطبیقی روزنامه های امروز 3کشور همسایه ایران بطور جامع نیست و هدف, متغیر و روزانه در حال تغییر است اما با نگاه به مطبوعات و تحقیق در رسانه هر جامعه به خوبی شرایط و اوضاع و احوال و نیز حتی آینده یک جامعه را به خوبی می توان دریافت. جامعه عراق و پاکستان جامعه مملوء از تشویش به نظر میرسند که تلاش در جهت ثبات و عدم دخالت بیگانگان و حفظ امنیت در این رسانه ها مشهود است.
که البته رسانه های افغانستان نیز کماکان درگیر ناآرامی اند ؛ اما به نظر میرسد بیشترین تشویش و نگرانی آنان از نیروهای طالبان است و وجود آمریکایی ها در این کشور آن چنان برای مردم افغان نگران کننده نیست . آن چه در این بین عیان است؛ تمرکز بر توسعه و آبادانی در این کشور است. تلاشی که رسانه های این کشور در جهت ارتقاء فرهنگ مردم , توسعه, صلح ,افزایش قدرت زنان, آزادی و البته تلاش در بومی سازی عملکرد با فرهنگ و شعائر مورد قبول جامعه افغانستان مینمایند؛ که روند رو به رشد جامعه در سالهای آتی نماینگر این مساله است.
آنچه اما متاسفانه علی الخصوص در ایران از آغاز دولت دوازدهم شاهد بودیم افزایش موج نارضایتی مردم, بی ثباتی قیمت ها ,گرانی, تورم و تاثیر آن بر ارزش پول ملی بود. به واقع مطبوعات آیینه واقعی جامعه هستند اما علی القاعده هرچه در رسانه ها و مطبوعات کشور ایران رصد میکنیم در گیر و دار بودن مردم در گذران زندگی و صف گوشت و مرغ و توزیع یارانه های ناچیز و عدم تدبیر در توزیع سبدهای کالا است. تا جایی که قوت این اخبار موجب انعکاس آن در روزنامه های کشورهای مجاور نیز شده است .
گرچه برخی از رسانه های کشوری این نکته مهم را به دست فراموشی سپرده اند که افزایش موج ناامیدی و انتشار اخبار داغ اختلاس های چندهزار میلیاردی , تورم و گرانی و نخریدن آجیل در شب عید می تواند مخاطب بیشتری را جذب نماید اما تاثیر بلندمدت اخبار و وقایع تلخ در اذهان عمومی خطرناک است. آسیب پذیر کردن مردم و شایع کردن اخبار بیکاری و اخباری از این دست گرچه واقعیات جامعه امروز است اما خواه ناخواه رخوت اندیشه را به دنبال دارد. سست شدن اندیشه اندیشمندان و جوانان جامعه, نیروی محرک فعالیت را از آنان می ستاند. در حالی که در همین شرایط اقتصادی گرچه سخت, می شود به رشد فردی و اقتصادی در جامعه هرچند اندک اندک دست زد. بازگو کردن مسائل و مشکلات مردم و بیان نقاط ضعف ,شاید پاشنه آشیلی باشد تا گره گشای وضع نامطلوب و تحریک مدیران به سوی مردم مداری و افزایش بهره وری و موج رضایت مردم گردد اما بنظر میرسد تا جایی کاربرد دارد که گوشی برای شنیدن و تلاشی در جهت حل آن باشد. اما زمانی که جامعه به سمت و سویی پیش می رود که مسئولین ما تبدیل به رویین تنانی شده اند که غیرقابل ضربه و نفوذ و نقد و انتقادند شاید برگزیدن راهی دیگر برای جلوگیری از انحطاط جامعه کاربردی باشد.
یادداشت از: فاطمه مستغنی