به گزارش مفتاح-منیره فهامی: پیشینه تحقیق: درباره‌ی شخصیت سپهبد شهید قاسم سلیمانی کتاب‌های مختلفی در چند سال اخیر به چاپ رسیده‌است؛ کتاب‌هایی مانند: حاج قاسم"1" ، سربازان سردار"2" ، هجوم به تهاجم"3" ، توافق سلیمانی-پوتین"4" ، سردار همیشه قهرمان"5"، برادر قاسم"6" ، ذوالفقار "7" و ..... که هر کدام بخشی از زندگی ایشان و گوشه‌ای از شخصیت این شهید بزرگوار را به مخاطب معرفی می‌کند. به عنوان مثال؛ کتاب حاج قاسم جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی بوده و در کتاب سربازان سردار به شهامت‌ها و رشادت‌های سردار حاج‌قاسم و شهدای مدافع‌حرم پرداخته شده‌است. کتاب برادر‌قاسم، جستاری در اندیشه‌های راهبردی حاج قاسم در حوزه‌ی ولایت، انقلاب، دفاع‌مقدس و شهادت مدافعان‌حرم است. اما کمتر کتابی را می‌توان در بین این کتاب‌ها یافت که از ابتدای زندگی این شهید والا مقام تا لحظه‌ی شهادت ایشان را به‌صورت پیوسته و یک‌پارچه گردآوری کرده‌باشد.

چکیده: در این مقاله به بررسی ابعاد شخصیت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی مانند؛ روحیه‌ی شهادت طلبی، شجاعت، ولایت مداری، پرهیز از غرور و القاب، مطالعه وتدبر ، مجری حدود الهی،شب زنده‌دار، ناظر بر احوال نزدیکان، مدافع مظلوم و اهل مقاومت، دوستدار اهل بیت، اهل بصیرت و تزکیه و...پرداخته شده‌ است. همچنین تمامی ابعاد گفته شده در مقایسه با آموزه‌های دینی، آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته که نگاهی نو و جدید در بررسی ابعاد شخصیت این شهید والا مقام است.

مقدمه: وقتی می‌خواهیم کسی را بشناسیم باید دو شناخت نسبت به آن پیدا کنیم. شناخت شناسنامه‌ای و دیگری شناخت شخصیتی است. یکی از شخصیت‌هایی که این روزها، نه در ایران بلکه در تمام جهان نامش شنیده می شود و خبرش سر تیتر خبرها شده‌است؛ شهید حاج قاسم سلیمانی است. در این مقاله سعی بر این شده است تا حد امکان با ابعاد شخصیت این شهید والا مقام آشنا شویم و به یاری حق نتیجه‌ی شناختمان طی کردن وادامه‌دادن راه این شهید عزیز باشد.

از آنجا که وقتی شناخت شخصیت فردی برای ما ارزشمند وهدفمند است که ابعاد شخصیتش با آموزه‌های دینی ما وآنچه سیره ائمه علیها سلام بوده‌است نزدیک باشد. در این مقاله نیز سعی شده‌است نگاهی نو و جدید به ابعاد شخصیتی "حاج قاسم" داشته و به بررسی ابعاد شخصیت این بزرگوار در آموزه‌های دینی، آیات و روایات بپردازد.

روحیه‌ی شهادت طلبی:

سپهبد شهید قاسم سلیمانی بخش زیادی از زندگی خود را در جبهه‌های حق علیه باطل گذراند. چرا که کلام مولا امیرالمومنین علی(ع) را خوب می‌دانست ؛ قسم به کسی‌که جان فرزند ابیطالب در دست اوست، هزار ضربه شمشیر بر من آسانتر از مرگ در بستر است."8" همان طور که علی (ع) در پایان عهدنامه خود به مالک اشتر نوشت: ((من از خدا به گشایش رحمت و بزرگی قدرتش(برآنکه هر چه بخواهد عطا می‌کند) می‌خواهم که پایان زندگی من و تو را به نیک بختی و شهادت قرار دهد)) "9" شهید حاج قاسم نیز بعد از خواندن کتاب وقتی مهتاب گم شد"10" در ابتدای کتاب برای راوی آن نوشت: ((...در حالی که در آرزوی وصل یکی از صدها شیر دیروز له له می‌زنم وبه درد "چه کنم؟ "دچار شده‌ام ،امروز این درد همه‌ی وجودم را فرا گرفته، تنهای تنهایم.)) و او نیز از خداوند بهترین مرگ یعنی شهادت را طلب کرد. هر چند در دوران زندگی نیز لقب شهید زنده "11" را از طرف رهبر دلها آیت الله خامنه‌ای دریافت کرده‌بود.

شجاع‌ترین مردم:

شجاعت از نظر شدت و ضعف ، دارای مراتبی است و هر مرتبه‌ای به نوبه‌ی خود دارای درجات شدت و ضعف می‌باشد."12" اولین مرتبه ی شجاعت، چیرگی بر دشمن در میدان جنگ است. خداوند به این مرتبه چنین اشاره کرده‌است؛ ((به درستیکه خدا او را بر شما برگزید و در دانش و توانایی او را افزونی بخشید."13" سپهبد شهید قاسم سلیمانی نیز به گفته تمامی همرزمانش در دفاع مقدس و عملیات‌هایی که در برابر داعش در عراق ، سوریه و طالبان در افغانستان داشت پیروز میدان بود و از این رو دوست‌دارانش به او لقب آنتی تروریست دادند. "14"

دومین مرتبه شجاعت، چیره‌شدن بر نفس اماره و هوای نفس است. چنان که حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: ((اشجع الناس من غلب هواه)) "15" یعنی شجاع ترین مردم کسی است که بر هوای نفسش غلبه پیدا کند. در این مرتبه نیز حاج قاسم در عمل نشان داد از شجاع‌ترین مردان است؛ چون هیچ‌گاه لباس رزمش را در نیاورد و به‌جای میز نشینی سنگر نشینی را انتخاب کرد. از پست و مقام و دنیا گذشت. حتی در مواقعی که اوضاع زندگی‌اش رو به‌ راه نبود حق ماموریت نگرفت.

حامی ولایت:

حاج قاسم بسیار سفارش می‌کرد که حامی ولایت فقیه و مطیع امر رهبری باشید. او خودش نیز عامل به این صحبت بود. .آیت الله خامنه‌ای درباره پیرو ولایت بودن این شهید عزیز در جمع مردم قم فرمودند: ((به شدت انقلابی و پایبند به خط نورانی و مبارک امام بود. انقلاب و انقلابی‌گری ، خط قرمز جدی او بود. حاج قاسم واقعا ذوب در انقلاب بود)) "16" با ایراد این بیانات می‌توان دلیل اینکه حاج قاسم مالک اشتر لقب گرفت را به خوبی فهمید. حضرت علی (ع) پس از شهادت مالک فرمودند: ((خداوند مالک را رحمت کند، او برای من همان‌گونه بود که من برای رسول خدا (ص) بودم))"17" مالک پس از کشته شدن عثمان، در خلافت امیر المومنان (ع) بسیار تلاش کرد و با حضرت بیعت نمود و از سرداران بزرگ سپاه حضرت گردید."18" شاعر اردستانی چه زیبا در وصف این ویژگی او می‌گوید: ((سپهبدی که دلش مملو شجاعت بود         نماد مردی وتندیس استقامت بود

مجاهدی که کمر بسته فی سبیل الله        هماره جان به کف و عاشق ولایت بود))"19"

دوری از غرور وعناوین:

غرور مایه‌ی شکست در زندگی و سبب عقب افتادگی است. یک لشکر مغرور به سادگی جنگ را می‌بازد. حضرت علی(ع) می‌فرمایند؛کسی که جاهل باشد مغرور می‌شود و امروز او از دیروزش بدتر است. این حدیث دلیلی برای پیروزی‌های مکرر حاج قاسم در میدان جنگ است ؛ دوری از کبر و غرور یکی از بعدهای جدانشدنی شخصیت حاج قاسم بود. او با وجود گرفتن نشان فتح درجه 2 دوبار؛ فتح درجه1 و نشان عالی ذوالفقار"20" بالاترین نشان نظامی ایران بعد از انقلاب اسلامی، خود را سرباز صفر ولایت می‌داند و به همسرش وصیت می‌کند روی قبر من بنویسید سرباز ولایت. این یعنی نه در زندگی وحیات مادی و نه حتی بعد از مرگ گرد چیزی که باعث غرور و عنوان شود نمی‌گردد. خودش در تقریظ کتاب برادر قاسم این را تاکید کرد: ((این لباسی که اکنون در تن من است همان لباس دیروز است تنها بدون محاسن سفید که در قامت یک فرد بیست و یک ساله بدون هیچ لقب و پسوندی به جز برادر! من باز همان برادر قاسم دیروز هستم.)) "21"

مطالعه و سیر در آثار گذشته:

مطالعه سرگذشت اقوام پیشین دارای آثار فراوانی است. حضرت علی(ع) در وصیت خود به فرزندش می‌فرماید؛ فرزندم من هر چند عمر پیشینیان را یک جا نداشته ام ولی در اعمال آنها نظر افکندم و در اخبارشان اندیشه نمودم و در آثارشان به سیر و سیاحت پرداختم آنچنان که گویی همچون یکی از آنان شدم؛ بلکه گویی من به خاطر آنچه از تجربیات تاریخ آنها دریافته‌ام با اولین و آخرین آنها عمر کرده‌ام.)) "22" سپهبد قاسم سلیمانی نیز به تبعیت از کلام مولی همچون رهروی ثابت قدم این‌گونه عمل می‌کرد. او در متن تقریظ کتاب الغارات "23" یکی از قدیمی‌ترین کتب شیعه می‌نویسد؛ این کتاب الغارات را که قدیمی‌ترین کتاب شیعه است بخوانید، حتما بخوانید، مقتل کامل است. اگر آن را بخوانید امروز برای این حکومتی که در استمرار حکومت علی بن ابیطالب است آگاهانه‌تر و بدون تعصبات فردی و حزبی نگاه می‌کنیم، نظر می‌دهیم و دفاع می‌کنیم. حاج قاسم همچنین به خواندن کتاب‌های جنگ علاقه داشت وبا یادداشت‌هایی که بر آنها می‌نوشت باعث معرفی و رونق این آثار می‌شد.

کتاب‌های همچون من زنده‌ام به قلم معصومه آباد؛ آن 23 نفر به قلم احمد یوسف زاده، وقتی مهتاب گم شد به قلم حمید حسام.

اجرای حدود شرعی وعبادات شبانه:

اولین تصاویری که از آن ترور ناجوانمردانه پخش شد و دل همه را به درد آورد جسم تکه‌تکه شده‌ی سپهبد شهید بود . اما تنها از جسم خاکیش دست مانده بود وانگشتر .اما راز این دست وانگشتر چیزی نبود جز استمرار و تداوم به عبادت شبانه و اقامه‌ی نماز شب "24" حاج قاسم همیشه مراقب حدود الهی بود. آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی هجدهم دیماه ،در جمع مردم قم به این مورد اشاره کردند. ((مراقبت از حدود شرعی را در همه‌ی شرایط حتی در میدان جنگ رعایت می‌کرد. تا به هیچ کس ظلم و تعدی نشود)) چیزهایی با بدن گرانقدرش به خاک سپرده شد همه نشان از ولایت و عبادت داشت. انگشتری که با آن نماز شب می‌خواند، عبای نماز شب رهبری، تربت کربلا ، پرچم گنبد حرم امام حسین (ع) وامضای چند شاهد مبنی براینکه حاج قاسم انسان خوبی بوده از جمله رهبر انقلاب، سید حسن نصرالله، عماد مغنیه و....

بررسی واحوالات نزدیکان:

یکی دیگر از خصوصیات حاج قاسم بررسی و زیر نظر داشتن احوال نزدیکان و بستگانش بود. مانند مولا ومقتدای خود که مرتب به امور والیان و فرمانداران خود رسیدگی می‌کرد. حضرت علی (ع)در نامه ای به فرماندار بصره درباره ساده زیستی می‌فرمایند: ((فکرنمی‌کردم مهمان شدن به سفره قومی را قبول کنی که محتاجشان را به جفا می‌رانند و توانگرشان را به مهمانی می‌خوانند،به لقمه‌ای که بر آن دندان می‌گذاری دقت کن،لقمه‌ای را که حلال و حرامش برتو روشن نیست بیرون افکن و آنچه را می‌دانی از راه حلال به دست آمده بخور)) "25"

سهراب سلیمانی درباره زیر نظرداشتن احوال نزدیکان توسط برادرش حاج قاسم قبل از شهادتش می‌گوید: ((خیلی وقت نمی‌کند به خانواده برسد. اما بسیار آدم عاطفی است و حتی تا زمانی که نسبت به مسایل زندگی من اطمینان پیدا نکرد مرا رها نکرد، مدام من را کنترل می کرد چون من در سازمان زندانها کار می‌کردم و با زندانیان در ارتباط بودم حتی اگر یک موتور می‌خریدم تا اطمینان پیدا نمی‌کرد که چگونه آن را تهیه کرده ام راحت نمی‌شد، شاید به نوعی تمام زندگی اطرافیان ما را زیر نظر داشت تا خدای ناکرده به راه کج و آلوده کشیده نشویم.)) "26"

دفاع از مظلوم و مقاومت:

حاج قاسم هر جا صدای مظلومی را می‌شنید که مورد ظلم واقع شده است برای یاریش می شتافت برایش فرقی نمی‌کرد افغانستان باشد یا سوریه ،لبنان باشد یا عراق . فقط برایش عمل به سیره نبوی مهم بود و می‌شد مصداق عملی حدیث پیامبرکه فرمودند: ((هرکس صدای مظلومی را بشنود که از مسلمانان کمک می‌طلبد و به کمک او نشتابد مسلمان نیست))."27" دفاع از مظلوم و مقاومت پیشه‌اش شد. هیچ‌کس یادش نمی‌رود زمانی‌که بعد از شهادت محسن حججی گفت؛ تا سه ماه آینده سفره‌ی داعش از روی زمین برچیده خواهد شد . این مهم با لطف الهی محقق شد و او را علمدار مقاومت در منطقه کرد. البته باید به این نکته اشاره کرد که کمک‌های حاج قاسم به هم‌نوعانش فقط در خارج از مرزهای کشور خلاصه نمی‌شد. او در سیل جنوب ،شمال و زلزله کرمانشاه نشان داد چقدر هوای هم وطنانش را هم دارد ؛ همان موقع که پس از پیاده‌روی اربعین به همه‌ی موکب داران دستور داد برای کمک به زلزله‌زدگان از مرز ایران وعراق به سمت کرمانشاه حرکت کنند.

مودت اهل بیت:

یکی دیگر از ابعاد شخصیتی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی مودت به اهل بیت و قدم برداشتن در راه خدا بود. همان دو چیزی که پیامبر گرامی اسلام از مسلمانان می‌خواهند. در قرآن کریم آمده است: ((بگو ،من هیچ پاداشی از شما در رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم"اهل بیتم" )) "28" همچنین آمده‌است: ((بگو من در برابر آن (ابلاغ آیین خدا)هیچ گونه پاداشی از شما نمی‌طلبم ؛ مگر کسی که بخواهد راهی به سوی پروردگارش برگزیند.))"29" شهید عزیز حاج قاسم هر دو حق را ادا کرد؛ با دفاع از حریم حرم این حق را ادا کرد. کمتر کسی را می‌توان دید که نام مدافعان حرم را بشنود و به یاد سردار سلیمانی نیفتد. اما این تنها یک بعد قضیه است و بیشتر افراد از کار بزرگی که حاج قاسم در راه مودت اهل بیت انجام داد بی خبرند. سپهبد شهید سردار قاسم سلیمانی اولین پایه گذار ستاد بازسازی عتبات عالیات برای توسعه ، ترمیم و بازسازی حرم‌های مطهر ائمه (ع) بود.

معاون فرهنگی و مشارکت‌های مردمی ستاد باز سازی عتبات عالیات"30" در این مورد می‌گوید: ((پس از سقوط صدام و زیارت حرم غبار گرفته حضرت علی(ع)در شهر مقدس نجف اشرف، ایشان با تشکیل ستاد بازسازی عتبات عالیات تصمیم به توسعه، بازسازی و ترمیم حرم‌های مطهر در عتبات عالیات گرفت. در این خصوص تا کنون خدمات بسیار ارزشمندی از ایشان به یادگار مانده‌است.))

اهل بصیرت :

بصیرت در لغت به معنای ثبات در دین،حجت ،علم ،زیرکی و گواه است. "31" و در اصطلاح، روشنایی و نور خاصی است که در نتیجه‌ی طلب روشنایی از چراغ وحی و امام که مقدمه‌ی چراغ بصیرت در عمق وجود انسانند حاصل می‌شود. "32" اشخاص فاقد بصیرت، فاقد حیات انسانی هستند؛ چون اندیشه‌ی آنان در تاریکی است و حقیقت را نمی‌بینند و به همین دلیل راه رشد وسعادت را هم نمی‌شناسند. ارزش و اعتبار انسان وابسته به نوع بینش اوست."33"حاج قاسم سلیمانی با دریافت نشان ذوالفقار که به پاس تدابیر وبصیرت ایشان در طرح ریزی و هدایت عملیات‌های رزمی بی‌شمار بود و نتایج مطلوبی را به بار آورد بصیرتش را در عمل به اثبات رساند. یکی از نشانه های اهل بصیرت تقوا و یاد خداست. خصلتی که همواره با حاج قاسم همراه بود. تاکید به دستورات دین و نگاهی دقیق بر رعایت دستورات دینی در بسیاری از مقاطع زندگی ایشان دیده می‌شد. همچنین او همیشه در حال ذکر دیده می‌شد و بر رعایت دستورات دینی در هر حال همت می‌‌گماشت. حضرت علی(ع)می فرمایند؛ ای بندگان خدا بدانید که تقوا،دژی محکم و شکست ناپذیر است "34"

فاتح دلها:

در این مقاله سعی شد در حد توان به گوشه‌ای از ابعاد شخصیت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی با توجه به آموزه‌های دینی ،آیات و روایات پرداخته شود هر چند باید اقرار کرد که این نوشتار قطره‌ای از دریای بیکران شخصیت بزرگوار این شهید والا مقام است. شهیدی که تا آخرین لحظات عمر به دنبال تزکیه و رضای حق بوده و می‌نویسد: ((الهی لا تکلنی،خداوندا مرا بپذیر. خداوندا عاشق دیدارتم. همان دیداری که موسی را ناتوان از ایستادن و نفس کشیدن نمود. خداوندا مرا پاکیزه بپذیر)) .و در نهایت وقتی که او وادی طلب،یافتن،معرفت،محبت و عشق را گذراند خدا نیز عاشقش شد"35"و دعایش را مستجاب کرد. روح مطهرش را نزد خود برد و این رفتن دلیلی برای همدلی یک ملت شد. هر وجدان آگاهی را بیدار کرد و حاج قاسم را فاتح دلها کرد.

منابع:

1- اکبری مزد آبادی، علی ،نشر یازهرا(س)،1394

2- کرامتی، مرتضی، نشر سه نقطه،1395

3- میرزایی، عباس، نشر یا زهرا،1395

4- بهمن، شعیب، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، 1396

5- طاهرخانی، صغری و علی فصیحی،1396

6- مهروان‌فر، ابوذر، انتشارات مهر امیرالمومنین(ع)،1397

7- اکبری مزد‌آبادی ، علی، نشر یازهرا(س)، 1398

8- بحارالانوار،ج97،ص40،حدیث44

9- نهج البلاغه، نامه 53

10- حسام، حمید، خاطرات شهید علی خوش لفظ از جنگ ایران و عراق ،نشر ایران،1394

11- به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان،31/3/96

12- به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مظاهری

13- سوره بقره،آیه 247

14- باشگاه خبرنگاران ،31/3/96

15- شیخ صدوق، معانی الاخبار، ج1، ص195

16-.بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مردم قم 18/10/98

17- به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه

18- همان

19- بیگی، محمد، شاعر معاصر اردستان

20- زندگی نامه سردار قاسم سلیمانی به نقل از ویکی شیعه

21- مهروان‌فر، ابوذر

22- نهج البلاغه،نامه31

23- ثقفی کوفی،ابواسحاق ابراهیم

24- به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، گفت وگو با یوسف افضلی

25- نهج البلاغه،نامه 45

26- به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان ،گفت و گو با سهراب سلیمانی ،شهریور 94

27- الکافی، کلینی، ج2، ص164

28- سوره شوری،آیه 23

29- سوره فرقان ،آیه 57

30- گفت و گو با یوسف افضلی به نقل از خبرنگار عتبات ایرنا

31- علی اکبر دهخدا، لغتنامه، ج 1، ص124

32- محمد محمدی ری شهری، مبانی شناخت، ص417-409

33- پرتال جامع علوم انسانی، بصیرت در کلام امام علی،فاطمه مظفری

34- نهج البلاغه،ترجمه محمد دشتی،خطبه157،ص292

35- اشاره به حدیث قدسی من طلبی وجدنی ومن وجدنی عرفنی ومن عرفنی احبنی ومن احبنی عشقنی و....