*حجاب در ادیان دیگر

 به گزارش مفتاح/ منیره فهامی: چادر و روبنداز پایه‌های اصلی اخلاقی مسیحیان و یهودیان بوده‌است."1" حتی در بعضی از ملتها سخن از پوشیدن زن و چهره‌اش نبوده بلکه سخن از قایم کردن زن بوده‌است. واین تفکر به صورت یک عادت و سنت سخت در آمده‌بود. در حالی‌که در اسلام بنابر نظر اکثر فقها پوشاندن صورت و دستها تا مچ بدون آرایش واجب نیست. در دین زرتشت نیز سخت گیری‌های زیادی صورت می‌گرفته است؛ به طور مثال اگر صدای زنی در کوچه شنیده می‌شده‌است مرد بر خود این حق را واجب می دانسته که بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد همچنین سکوت زنان نزد بیگانگان و در کلیسا از طرف مسیحیت از دیگر این موارد است."2"

در کیش آریایی ،زنان محترم و محجوب بودند. همچنین محجوب بودن پوشش صورت به زنان اشراف اختصاص داشته‌است. "3" روسری بانوان زرتشتی پارچه‌ای رنگین با نقش و نگار به طول حدود سه متر و نیم و عرض یک متر بوده که مانند زنان بختیاری روی کلاهک می‌گذاشتند و با دستمال روی آن را می‌بستند."4" ویل دورانت می‌گوید: « در طول قرون وسطی ،یهودیان ؛همچنان زنان خویش را با البسه فاخر می‌آراستند، لکن به آنها اجازه نمی‌دادند که با سر عریان به میان مردم بروند. نپوشاندن موی سر خلافی بود که مرتکب را مستوجب طلاق می‌ساخت و از جمله تعالیم شرعی، یکی آن بود که مرد یهودی نباید در حضور زنی که موی سرش هویداست، دست دعا به درگاه خدا بردارد.» "5"

در قسمتی از عقاید کلمنت16 وترتولیان17 دو مرجع و اسقف بزرگ مسیحیت آمده‌است: «زن باید کاملا در حجاب و پوشیده باشد، الا اینکه در خانه خود باشد، زیرا فقط، لباسی که او را می‌پوشاند، می‌تواند از خیره‌شدن چشم‌ها به سوی او مانع گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگران را با نگاه‌کردن به صورتش وادار به گناه کند. برای زن مومن عیسوی در نظر خداوند پسندیده نیست که به زیور آراسته گردد و حتی زیبایی طبیعی آن باید با اختفاء و از بین برده شود،زیرا برای بینندگان، خطرناک است.»"6"

اما اسلام در جهت جلوگيري از افراط و تفريط هايي که در طول تاريخ در مورد حجاب به وجود آمده بود، به قانونمند کردن و تنظيم و تخفيف آن همت گماشته است و آن را به صورتي متعادل ، صحيح و متناسب با فطرت انساني زن ارائه نموده است. در ادامه به تعاریف حجاب و عفاف در اسلام می پردازیم.

*حجاب یعنی پوشش

حجاب به معناي پوشانيدن است و اسم چيزي است که پوشانيدن با آن انجام مي گيرد. هرچيزي که ميان دو‌چيز ، جدايي مي‌اندازد، حجاب گويند و هر چيزي که مانع از چيز ديگر شود او را حجب نموده‌است. در کتب لغت فارسي نيز براي واژه‌ي «حجاب» معاني مختلفي مانند : «پرده ، ستر ، نقابي که زنان چهره ي خود را به آن مي پوشانند ، روي بند ، برقع ، چادري که زنان سرتاپاي خود را بدان مي پوشانند .»"7"بیان شده است.

«شهيد مطهري در مورد واژه «ستر» و تغيير آن به «پوشش» براین عقیده است که مورد استعمال کلمه‌ي حجاب در مورد پوشش زن يک اصطلاح نسبتاً جديدي است . در قديم کلمه‌ي «ستر» به معني پوشش به کار می‌رفته‌است. فقهایی که متعرض این مطلب شده‌اند نیز کلمه ستر را به جای حجاب به کاربرده‌اند . بهتر اين بود که اين کلمه عوض نمي‌شد و ما هميشه همان کلمه ي پوشش را به کار مي برديم، زيرا چنان که گفتيم معني شايع لغت حجاب، پرده است و اگر در مورد پوشش به کار برده مي‌شود؛ به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همين امر موجب شده که عده‌ي زيادي گمان کنند که اسلام خواسته است زن هميشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بيرون نرود. پوشش زن در اسلام، اين است که زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گري و خودنمايي نپردازد .»"8"

*عفت عمومی رمز گسترش حجاب آگاهانه

حجاب پوشش بیرونى است، ولى عفت هم پوشش بیرونى و هم پوشش درونى می باشد. حجاب مى‏تواند ریایى، تحمیلى، ظاهرى یا غیر اختیارى باشد؛ ولى عفت، یک خصلت و ارزش اختیارى است. عفت نمودهاى گوناگونى دارد؛ از جمله: عفت در نگاه، عفت در سخن، عفت در شهوت و... ممکن است کسى حجاب مناسب داشته باشد ولى عفت در نگاه، سخن گفتن و غیره نداشته باشد. براى سالم‌سازى جامعه باید به دنبال عفت عمومى باشیم تا حجاب آگاهانه گسترش یابد. حجاب مانع و بازدارنده، ظاهری است ولی عفاف مانع و بازدارنده، باطن است. بین حجاب و عفاف تاثیر متقابل وجود دارد هرچه حجاب و پوشش ظاهری بیش‌تر و بهتر باشد، این نوع حجاب در تقویت و پرورش روحیه‌ی باطنی و درونی عفت، تأثیر بیش‌تری دارد؛ و بالعکس هر چه عفت درونی و باطنی بیش‌تر باشد باعث می‌شود حجاب و پوشش ظاهری ىر مواجهه با نامحرم بیش‌تر و بهتر مي‌گردد. پس داشتن یکی بدون دیگری امکان پذیر نیست. امام خمینی رهبرکبیر انقلاب(ره) می‌فرمایند: " زن‌ها باید در میدان زهد، تقوا، عفاف، تحصیل، مجاهده و دفاع از اسلام، از حضرت زهرا علیهاالسلام تبعیت كنند." درادامه ابتدا به بحث حجاب با ذکر واژه خمر و جلباب که درقران کریم اشاره شده است پرداخته وسپس به شرط کمالی حجاب که عفاف رانیز در برمی گیرد اشاره خوهد شد.

*خمار وجلباب شرط تمامیت حجاب

دستورات دین اسلام دارای درجات و مراحلی می‌باشد که یکی از این مراحل مرحله صحت ودیگری مرحله قبول است. حجاب خمار و جلباب شرط تمامیت حجاب بوده؛ ولی شرط به کمال رسیدن حجاب رعایت حجاب‌های دیگری است که درقرآن به مصادیق آن اشاره شده وازجمله مصادیق عفاف نیز می باشد. مانند حجاب در گفتار،رفتار وچشم.

«خمر» ، جمع خمار است و در کتب لغت آمده است : «خمار لباسي است که زن سر خود را با آن مي پوشاند .»"9" ابن عباس در تفسير اين بخش از آيه ي شريفه مي گويد : «زن موي سر، سينه و دور گردن و زيرگلوي خود را بپوشاند .»"10" کلمه‌ی خمار درآیه 31سوره نور آمده است." دراین آیه پوشش بدن به غیر از وجه و کفین را (البته بدون زیورآلات وآرایش)با حجاب خمار که تعریفش دربالا ذکر شد واجب می داند.

«آنچه مي تواند به اين فرمان الهي جامه ي عمل بپوشاند ، مقنعه يا روسري بلندي است که علاوه بر پوشش کامل سر ، بر روي گردن و سينه افتد.» "11" و شهيد مطهري معتقد است: «ترکيب لغوي «ضَرَب علي» در لغت عرب اين معنا را مي سازد که چيزي را بر روي چيز ديگر قرار دهند ، به طوري که مانع و حاجبي براي او شمرده شود .»"12" براساس آيه‌ي شريفه و تفسير ابن عباس، اين پوشش سر هرچه که هست، اعم از شال، روسري و مقنعه بايد مو، سينه، دورگردن و زيرگلوي زن را بپوشاند.

*جلباب انسان رابه کمال حجاب می رساند

نوع دوم پوشش جلباب است که در سوره احزاب آیه 52 بدان تصريح شده است : «اي پيامبر ، به زنان و دخترانت و زنان مؤمن بگو، جلباب هاي خود را به هم نزديک سازند تا با اين پوشش بهتر شناخته شوند و از تعرض هوس‌رانان آزار نبينند و خداوند بخشنده و مهربان است.»

علامه طباطبايي در تفسير آيه شريفه آورده است: «جلابيب جمع جلباب است و آن لباسي است که زن آن را در بر مي‌کند و همه بدن خود را مي پوشاند يا مقنعه‌اي است که سر و صورت خود را به آن مي پوشاند .»"13" درباره آیه بایدگفت که دستور بر نحوه ي پوشش جلباب با عنوان «يدنين عليهن من جلابيبهن» با چيزي مانند عبا و چادر سازگارتر است تا با لباس و روسري ؛ زيرا شکل لباس سراسري به گونه اي است که بايد اطراف آن را به يکديگر نزديک کرد و بر روي هم قرار داد تا بدن را بپوشاند. همچنین اثر اجتماعی جلباب درآیه ذکرشده است و آن حفظ‌ شدن و امنیت برای زن ازتعرض‌ها می‌باشد.

*عفت کمال حجاب است

درقران کریم به غیر از حجاب ظاهری که شرط اولیه حجاب می باشد به مراتب کمالی آن نیز اشاره شده است از آن جمله می توان به حجاب درنگاه، حجاب درگفتار و حجاب دررفتار اشاره کرد.که از جمله مصادیق ظاهری عفاف نیز می باشند.

*حجاب درنگاه

درقران کریم نه تنها به زنان  بلکه به مردان نیز سفارش به رعایت حجاب در نگاه کردن شده‌، جالب اینکه قبل از زنان به مردان توصیه شده است که شاید به خاطر ضرورت بیشتر این حجاب درمردان است. درسوره نور آیه 30آمده است: «قل للمؤمنين يغضّوا من ابصارهم؛ اي رسول، به مردان مؤمن بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» .وسپس بلافاصله در آیه بعد در ادامه ذکر شده است: «قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهنّ؛ اي رسول، به زنان بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند.» اصطلاح «غضّ بصر» در لغت به معناي فرو‌افکندن چشم است و نه فروبستن آن. «غض» به تنهايي به معناي کاستن، تخفيف و نگهداري است.

*نگاه سوم نگاه ویران‌گر است

حضرت رسول (ص) در زمينه نگاه و حرمت آن مي فرمايند: «از نگاه بعد از نگاه بپرهيز؛ زيرا نگاه اول از آن توست و ناخواسته است، اما نگاه دوم به زيان توست و عمدي و نگاه سوم ويران‌گر است.»"14" امام صادق عليه‌السلام نيز مي‌فرمايند: «نگاه بعد از نگاه، بذر شهوت در دل مي‌کارد و اين خود براي به گناه کشاندن و به فتنه انداختن صاحبش کافي است.»"15"

حضرت رسول (ص) مي فرمايند: «پيرامون نگاه حرام و تبعات آن هر که چشم خود را از حرام پرکند، خداوند در روز قيامت چشم او را از آتش پر مي‌کند، مگر اينکه توبه کند و از عمل خود دست بردارد.»"16" همچنین آمده است: حضرت رسول (ص) مي‌فرمايند: «خشم خداوند سخت است بر زن شوهرداري که چشم خود را از غيرشوهر خود يا از کسي که محرم او نيست پرکند.»"17"

*حجاب در گفتار

نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم است.در سوره احزاب آیه 32 آمده است: « زنهارکه نازک و نرم با مردان سخن نگوييد، مبادا آن که دلش بيمار (هوا و هوس) است، به طمع افتد،بلکه شایسته و متعارف سخن گویید.»

علامه طباطبايي مي‌نويسد: « معناي خضوع در کلام آن است که در برابر مردان آهنگ سخن گفتن را نازک و لطيف کنند تا دل او را دچار ريبه وخيال‌هاي شيطاني نمود، شهوتش را برانگيزند و در نتيجه آن مردي که بيمار دل است به طمع بيفتد و منظور از بيماري دل، نداشتن نيروي ايمان است؛ آن نيرويي که آدمي را از ميل به سوي شهوات حرام باز مي‌دارد.»"18" پیامبر اکرم می‌فرمایند: « خداوند وقتی نعمتی به بنده‌ای دهد دوست دارد اثر نعمت براو دیده شود...وشخص با حیای عفیف را که از محرمات دوری می گیرد دوست دارد.»"19"

*حجاب در رفتار

درمورد رفتار درمقابل نامحرمان یا همان حجاب دررفتار می توان به آیه 31سوره نور اشاره کرد که می فرمایند: « و لا يضربن بارجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ؛ و آن طور پاي به زمين نزنند که خلخال و زيور پنهان پاهايشان معلوم شود» به طور کلی مقصود از حجاب در رفتار اعمال و افعالي است که به واسطه ي اعضا و جوارح پديد مي‌آيند مانند موردی که در آیه به آن اشاره شد؛ یعنی آشکارنساختن زینت‌های پنهان.

شهيد مطهري مي‌گويد: « زنان عرب به طور معمول خلخال به پا مي‌کردند و براي آن که بفهمانند خلخال قيمتي به پا دارند، پاي خود را محکم بر زمين مي‌کوفتند. از اين دستور مي‌توان فهميد که آنچه موجب جلب توجه مردان مي‌گردد؛ مانند استعمال عطرهاي تند و زننده و هم چنين آرايش‌هاي جالب نظر، در چهره ممنوع است و به طور کلي زن در معاشرت نبايد کاري بکند که موجب تحريک و تهييج و جلب توجه مردان نامحرم گردد.»"20"

همچنین درآیه 33 سوره احزاب نیز از خودنمایی وظاهر شدن زنان مانند دوره جاهلیت نهی شده‌است. « و تبرجن تبرج الجاهليه الاولي» که منظور این است که؛ زن به منظور خودنمايي از خانه بيرون نشود. آن چنان که امروز عده‌اي از زنان براي بيرون رفتن از خانه و خودنمايي و پرسه‌زدن در خيابان‌ها، ساعت‌ها در پاي ميز آرايش به سر و وضع خود و لباس خويش مي رسند.» "21"

درروایتی از حضرت رسول اکرم (ص)آمده است: « خدا به بنده خویش زینتی بهتراز عفت در دین و عورتش نداده است.» همچنین می‌فرمایند: « خدا به بندگان خویش آرایشی بهتر از بی‌رغبتی به دنیا و عفت شکم و عورت نداده است.» « عفت زینت زنان است» "22"

*سخن آخر:

با توجه به مطالب ذکر شده ومقایسه با جامعه کنونی پرواضح است که باید روی مسئله حجاب و از آن مهمتر بر روی عفاف کارهای عمیق و فرهنگی انجام داد چرا که این دو به عنوان زیرساختهای اصلی حفظ، تحکیم و گسترش فرهنگ‌اسلامی در خانواده و جامعه مطرح است.که برای رسیدن به این هدف باید به این موارد توجه داشت:

1-تقویت و زنده نگه‌داشتن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر

2-ساخت و تهیه برنامه‌های سمعی بصری با محتوای آیات و روایات قرآنی درباره عفاف و حجاب

3-ارائه محتوای آیات درغالب جملات کوتاه ، هشداری و تشویقی درباره عفاف و حجاب

4-استفاده‌کردن از سبک نوشتاری ساده و آسان در راستای قابل فهم بودن برای همه سنین در جامعه

5-قراردادن سرفصل درسی با موضوع عفاف و حجاب از مقطع دبستان بویژه برای دختران

6-برگزاری مسابقات جذاب با موضوع عفاف وحجاب در تمامی مقاطع تحصیلی

7-ساخت المان‌های شهری با موضوع عفاف و حجاب

پی نوشت:

1-اشتهاردی، ابوالقاسم، حجاب در اسلام، ص50

2-همان

3-محمدی آشتیانی، علی، حجاب در ادیان الهی، انتشارات اشراق، ص91

4-ویل دورانت، تاریخ تمدن،ج1،ص552

5-همان،ج2،ص62

6-محمدی آشتیانی، علی، حجاب در ادیان الهی؛ به نقل از :حکیمه الهی، زن و آزادی

7- معین، محمد، فرهنگ فارسی،تهران،امیرکبیر،1379،ج1،ص1340

8- مطهري، مرتضي، مسئله حجاب ، تهران : نشريه انجمن اسلامي . ،1353، ص5

9-راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن مفضل، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیه،1992 م، ص298

10- طبرسي، ابوعلي الفضل بن الحسن، مجمع البيان، تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي، 1380 ، ص185

11- بيرقي اکبري، محمدرضا، تحليلي‌نو و عملي از حجاب در عصر حاضر، اصفهان : پيام عزت، 1377، ص38

12- مطهري، مسئه حجاب، ص138

13- طباطبايي، محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، تهران : دارالکتب الاسلاميه، 1398 ق، ج 16، ص361

14- محمدي ري‌شهري، محمد، ميزان الحکمه، ترجمه حميدرضا شيخي، قم : دارالحديث، 1377، ج 13، ص325

15-همان

16-همان،6323

17-همان

18- طباطبایی، المیزان، ص482

19- فریدتنکابنی، مرتضی، نهج الفصاحه، کلمات قصار حضرت اکرم(ص)، ص462

20-مطهری، مسئله حجاب، ص145

21- هدايت خواه، ستار، زيور عفاف، مشهد : معاونت پرورشي سازمان آموزش و پرورش خراسان، 1374، ص186.

22-فرید تنکابنی، نهج الفصاحه، ص463